IRA, czyli Irish Republican Army — po polsku Irlandzka Armia Republikańska — to organizacja zbrojna powstała w XX wieku, której celem było doprowadzenie za pomocą przemocy do powstania niepodległej Republiki Irlandzkiej obejmującej obszar całej Irlandii. Kojarzona jest z różnymi zamachami bombowymi na ludność cywilną, przeprowadzonymi głównie przez jej radykalne odłamy (PIRA i RIRA) w latach 60. i 70. Źródeł ideologii tej organizacji można doszukiwać się w myśli francuskich jakobinów, gdyż to właśnie od tej grupy Teobald Wolfe Tone zaczerpnął myśl republikanizmu.
MYŚL REPUBLIKAŃSKA I POCZĄTKI IRA
Myśl republikańska została wykorzystana przez Teobalda Wolfe Tone’a w wznieceniu powstania w Irlandii Północnej w 1798 roku. Tone wywołał je wraz z pomocą nowo utworzonego Towarzystwa Zjednoczonych Irlandczyków (United Irishmen), jednak zostało ono stłumione przez Imperium Brytyjskie. Towarzystwo jako pierwsze opracowało program w celu utworzenia Republiki Irlandzkiej. Był on mocno radykalny, biorąc pod uwagę czasy, w jakich powstał (koniec XVIII wieku) — zakładał m.in. nadanie praw wszystkim mężczyznom bez względu na sytuację finansową czy zrównanie wszystkich wobec prawa.
Zaczerpnięta od jakobinów myśl republikańska towarzyszyła wszystkim zrywom niepodległościowym, jakie miały miejsce w XIX i XX wieku. Na początku XX wieku republikanizm był już mocno rozprzestrzeniony wśród irlandzkich niepodległościowców. Powstałe w połowie XIX wieku Irlandzkie Bractwo Republikańskie postawiło sobie za cel wywołanie ogromnego powstania zbrojnego przeciw Imperium Brytyjskiemu. Okazja do tego nadarzyła się w czasie trwania I wojny światowej — 24 kwietnia 1916 roku miało miejsce Powstanie Wielkanocne, które trwało do 30 kwietnia tego samego roku. W wyniku insurekcji straconych zostało 16 przywódców powstania, co wywołało oburzenie w środowisku międzynarodowym. Kary śmierci dla pozostałych schwytanych zamieniono później na kary dożywotniego pozbawienia wolności, jednak było już za późno. Jeden z przywódców powstania, Michael Collins, odbudował Armię Irlandzkich Ochotników przekształcając ją następnie w Irlandzką Armię Republikańską.
W styczniu 1919 roku deputowani partii Sinn Féin (irl. my sami) odmówili zajęcia miejsc w Izbie Gmin i w Dublinie utworzyli Zgromadzenie Narodowe Dáil Éireann, ogłaszając przy tym Irlandię republiką. Brytyjski rząd uznał zgromadzenie za nielegalne, a jego udział w nim za przestępstwo, co IRA z kolei uznała za wypowiedzenie wojny. We wsi Solheadbeg zorganizowała zasadzkę, w której zginęło dwóch policjantów, co zapoczątkowało okres w historii Irlandii zwany jako the Troubles (ang. kłopoty). W sierpniu tego samego roku członkowie organizacji oficjalnie ślubowali lojalność wobec parlamentu irlandzkiego i stawali się formacją zbrojną działającą na rozkazy podziemnego rządu irlandzkiego.
Lata 1919-1921 to okres otwartego konfliktu między Wielką Brytanią a Irlandią, gdzie podejmowane działania miały charakter głównie partyzancki. Jest to też okres, o jakim mówi się, że dał oficjalny początek istnienia Irlandzkiej Armii Republikańskiej.
Szerokim echem odbiły się wydarzenia z 21 listopada 1920 roku, które przeszły do historii jako Krwawa Niedziela (Bloody Sunday), kiedy w Dublinie jednostka rezerw policyjnych (RIC) najpierw dokonała egzekucji na dwóch członkach IRA, a następnie otoczyła teren stadionu Croke Park i otworzyła ogień do cywilów, zabijając przy tym 14 osób i raniąc ponad 60 kolejnych. Była to odpowiedź na wezwanie przywódcy IRA, Michaela Collinsa, do zabicia grupy brytyjskich agentów wywiadu.
PODZIAŁ WEWNĘTRZNY
Zawieszenie broni między stroną brytyjską a irlandzką miało miejsce 10 lipca 1921 roku. Przez kolejnych 5 miesięcy trwały dwustronne rozmowy nad kończącym konflikt traktatem pokojowym. W nocy z 6 na 7 grudnia strona irlandzka pod przymusem brytyjskich polityków, w tym m.in. Winstona Churchilla, podpisała traktat. Brytyjczycy zmusili do tego Irlandczyków, strasząc rozpoczęciem kolejnego konfliktu na skalę totalną — wznowieniem działań wojennych przy użyciu regularnego wojska, czołgów, samolotów. Społeczeństwo irlandzkie podzieliło się na tych popierających traktat i jego przeciwników, podobny podział nastąpił wśród członków IRA. Po ratyfikacji wyodrębniły się dwa ugrupowania:
- pierwsze tworzyli członkowie będący za postanowieniami traktatu, wchodzili oni w struktury Wolnego Państwa Irlandzkiego (Saorstát Éireann), działając w tzw. Armii Narodowej;
- drugie tworzyli członkowie niepopierający traktatu, którzy określali się mianem Antitractat-IRA.
Trwały podział Irlandzkiej Armii Republikańskiej nastąpił 26 marca 1922 roku. Tego dnia przeciwnicy rządu Wolnego Państwa Irlandzkiego spotkali się z przedstawicielami IRA w Dublinie i na nowo powołali struktury IRA współpracujące z rządem republikańskim pod sterami Éamona de Valery.
Za główny cel obrano okupację głównych budynków w Dublinie, obronę 32 hrabstw Irlandii oraz akcje dywersyjne mające na celu sparaliżowanie Irlandii Północnej.
Antytraktatowcy początkowo nie opowiadali się za walką zbrojną przeciwko Wolnemu Państwu Irlandzkiemu, jednak po m.in. porwaniu gen. J. J. „Gingera” O’Connella, który był szefem sztabu Saorstát Éireann, sytuacja się zmieniła i w konsekwencji w 1922 wybuchła irlandzka wojna domowa, która trwała do 1923 roku. W maju 1923 roku Éamon de Valera rozkazał zaprzestanie walk. Antytraktatowcy przegrali wojnę domową, a siłom Saorstát zabroniono jakichkolwiek rozmów z nimi.
ZAMACHY PIRA I RIRA
Rok 1923 i koniec wojny domowej trwale podzielił IRA — część członków antytraktatowych nie pogodziła się z przegraną w wojnie domowej i kontynuowała działania. W trakcie II wojny światowej przyłączyli się do III Rzeszy. Od połowy XX wieku powstało wiele odłamów Irlandzkiej Armii Republikańskiej, w tym radykalne; wśród nich można wymienić PIRA (ang. Provincional Irish Republican Army, czyli Prowizoryczna Irlandzka Armia Republikańska) oraz RIRA (ang. Real Irish Republican Army, czyli Prawdziwa Irlandzka Armia Republikańska). Oba odłamy za główny cel postawiły sobie walkę o utworzenie zjednoczonej Irlandii o demokratycznych rządach.
Wcześniej, w 1939 roku Irlandia oficjalnie wypowiedziała Wielkiej Brytanii wojnę. W czerwcu 1939 roku w Londynie, Birmingham i Manchesterze jednego dnia doszło do łącznie 30 zamachów bombowych. W sierpniu w Coventry eksplodowała ważąca ponad 2 kilogramy bomba pozostawiona w koszyku roweru. W wyniku eksplozji zginęło 5 osób, a ponad 60 zostało rannych.
Zamach, który wstrząsnął Brytyjczykami miał miejsce w nocy 4 lutego 1974 roku. W autokarze, którym podróżowało kilkadziesiąt osób, głównie żołnierzy ze swoimi rodzinami, wybuchła bomba, zabijając 11 osób, w tym 8 żołnierzy.
15 czerwca 1996 roku, dzień przed meczem Niemcy-Rosja w Manchesterze na Mistrzostwach Europy, miała miejsce ogromna eksplozja. Przed południem ważąca 1,5 tony bomba wybuchła, raniąc przy tym ponad 200 osób. Była to największa eksplozja od czasów II wojny światowej i tylko dzięki przeprowadzonej przez służby sprawnej ewakuacji nikt nie zginął. Siła eksplozji była tak wielka, że odłamki gruzu znajdowały się 400 metrów dalej, a krater po wybuchu miał kilkanaście metrów.
Jeden z największych zamachów przeprowadzonych przez organizację miał miejsce 15 sierpnia 1998 roku. Dwóch zamachowców z RIRA pozostawiło samochód-pułapkę z ważącą 227 kg bombą w środku w Omagh. Przed zdetonowaniem bomby zamachowcy trzy razy wykonali telefony ostrzegawcze mówiące o podłożonej bombie. Wybuch pozbawił życia 29 osób, a ponad 220 zostało rannych.
Przez kilkadziesiąt lat istnienia odłamy IRA dokonały kilkudziesięciu zamachów. Na przestrzeni lat pojawiały się informacje, że RIRA współpracuje z al-Ka’idą, która miała wspierać irlandzką organizację finansowo. Oba odłamy otrzymywały pomoc z Libii, która dostarczała im broń, a także szkoliła działaczy PIRA. Departament Stanu USA podał informację, że broń i potrzebny sprzęt PIRA otrzymywała również od Organizacji Wyzwolenia Palestyny.
PODSUMOWANIE
Irlandzka Armia Republikańska oficjalnie zakończyła swoją działalność już w latach 30. XX wieku. Od tego czasu za różnego rodzaju ataki lub akcje sabotażowe odpowiedzialni są członkowie mniejszych grup, wywodzących się z wewnętrznych podziałów wśród macierzystej organizacji. W 2005 roku PIRA zapowiedziała zakończenie walk za pomocą siły i skupienie się na kontynuowaniu walki środkami i metodami politycznymi.
W XXI wieku walkę o niepodległość Irlandii za pomocą środków terrorystycznych kontynuuje RIRA, CIRA (Continuity Irish Republican Army, czyli Kontynuacja IRA) oraz Nowa IRA (New IRA).
Źródła:
http://www.nowastrategia.org.pl
encyklopedia.pwn.pl
http://www.ciekawostkihistoryczne.pl
