Zwiększająca się rola broni masowego rażenia, jaką jest broń jądrowa, w zapewnianiu bezpieczeństwa przez podmioty państwowe doprowadziła do licznych rozmów na jej temat. Czy paradoksalnie, broń która miała zapewniać nam bezpieczeństwo, nie będzie głównym powodem, dla którego staniemy w niebezpieczeństwie?
Definiowanie broni masowego rażenia
W 1948 roku przez Komisję Zbrojeń Konwencjonalnych został opracowany termin broni masowego rażenia jako “broni atomowej oddziaływującej za pomocą eksplozji, śmiercionośnej broni radiologicznej i chemicznej oraz biologicznej i każdego innego rodzaju broni opracowanej w przyszłości posiadający charakterystyki porównywalne w zakresie efektu niszczącego do bomby atomowej i innych, wspomnianych wyżej, rodzajów broni”. Termin ten został dopuszczony do użycia w dyplomacji przez Organizację Narodów zjednoczonych.
W terminie Komisji Zbrojeń Konwencjonalnych zauważamy wyodrębnienie 3 głównych typów broni masowego rażenia, jest to: broń atomowa, broń chemiczna oraz broń biologiczna. Wspomniana została także każda inna broń, która wyczerpuje znamiona tej definicji, ale skupimy się na tych trzech podanych.
Broń chemiczna, jest to broń, której podstawowym czynnikiem jest żrący związek chemiczny o toksycznych właściwościach. Oprócz samego chemicznego środka, kiedy mówimy o broni chemicznej, zaliczamy do niej także ich prekursory oraz wszelkie urządzenia, które zostały zaprojektowane do bezpośredniego użycia tego typu broni.
Kolejny z typów broni masowego rażenia, broń biologiczna, polega na wykorzystaniu mikroorganizmów chorobotwórczych takich jak wirusy, toksyczne grzyby, bakterie i innych mikroorganizmów do rażenia ludzi oraz zwierząt, czy też do skażenia ekosystemu, aby wywołać epidemie i trudne do wyleczenia choroby wśród organizmów.
Początki NPT
Zrzucenie bomby przez Amerykanów na Hiroszimę oraz Nagasaki doprowadziło do wyścigu zbrojeń między Związkiem Radzieckim a USA. Na arenie międzynarodowej pojawiły się głosy, aby ograniczyć produkcję broni jądrowej. Nadmierny jej rozwój prędzej czy później doprowadziłby do posiadania tego śmiercionośnego arsenału przez coraz większą liczbę państw. Rozmowy te spowodowały, że 1 lipca 1968 roku powstał Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons – NPT). Układ ten początkowo podpisany na 25 lat, w maju 1995 roku został jednak przedłużony na czas nieokreślony. Obejmował on początkowo 3 depozytariuszy oraz 40 innych państw. W 2018 roku dotyczył już 190 państw, co pokazuje jego globalny charakter.
Ciemnozielonym kolorem zostały oznaczone państwa, które podpisały i ratyfikują Traktat, jasnozielonym kraje, które przystąpiły do niego. Żółtym kolorem oznaczono kraje, które uznają warunki traktatu, ale nie do niego nie przystąpiły. Pomarańczowym kolorem oznaczono państwa, które z traktatu wystąpiły. Fioletowym kolorem oznaczono państwa, które do traktatu nie przystąpiły.
Mimo tak dużego zaangażowania nadal są państwa, które do traktatu nie przystąpiły (Indie, Izrael, Pakistan oraz Sudan Południowy), albo z niego całkowicie wystąpiły (Korea Północna).
Cele Traktatu NPT
Jak możemy znaleźć na stronie Organizacji Narodów Zjednoczonych, głównym celem jest “zapobieganie rozprzestrzenianiu się broni jądrowej oraz jej technologii, promowanie kooperatywnego pokojowego użycia energii nuklearnej oraz finalny cel, jakim jest kompletne rozbrojenie państw z broni jądrowej”.
Na mocy traktatu państwa zostały podzielone na dwie kategorie, w których każda z nich ma różne prawa i obowiązki.
Państwa, które posiadają broń atomową od 1967 roku, tj. Chiny, Francję Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania oraz Związek Radziecki (współcześnie Federacja Rosyjska), zostały określone państwami nuklearnymi. Podstawowym obowiązkiem, jaki został nałożony na te państwa, to zakaz proliferacji broni jądrowej. Jako państwa atomowe nie mogą bezpośrednio czy też pośrednio przekazywać żadnemu podmiotowi broni oraz technologii jądrowych, także nie mogą one zachęcać innych podmiotów do zdobycia tejże broni. W IV artykule mamy jednak zapis “Nic w Układzie (NPT) nie może być interpretowane jako wpływające na niezbywalne prawo każdego Uczestnika Układu na rozwój, produkcję czy też użycie nuklearnej energii dla celów pokojowych bez dyskryminacji…”, prowadzi to często do nacisków ze strony państw nie atomowych, które chcą pozyskać technologię jądrową. Warto tu zwrócić uwagę, jak cienka jest granica między pokojowym wykorzystaniem technologii jądrowej, a wykorzystaniu jej jako broni.
Do obowiązków państw nie nuklearnych należy zaś jakby w odpowiedzi do obowiązków państw nuklearnych, nieprzyjmowanie bezpośrednio czy pośrednio od żadnego podmiotu broni jądrowej i technologii z nią związanej. Co więcej, państwa, które posiadają broń jądrową w celach pokojowych, przystępując do NPT wyraziły zgodę na system zabezpieczający MAEA (Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej). Oznacza to, że wyraziły zgodę na sporadyczne kontrole tej organizacji, aby mogła ona nadzorować programy atomowe państw członkowskich.
Kryzys NPT
Pojawienie się 7 lutego 2017 roku Traktatu o zakazie broni jądrowej (Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons – TPNW) doprowadziło do kryzysu NPT. TPNW nawołuje do całkowitego rozbrojenia państw nuklearnych. Traktat został pozytywnie przyjęty przez państwa nienuklearne – wyraziły one w ten sposób swoją frustrację na powolne rozbrajanie się państw posiadających arsenał atomowy. Powołują się one na artykuł VI Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, jakoby TPNW stanowiło skuteczne narzędzie do demilitaryzacji potencjału nuklearnego. Doprowadziłoby to do rozszerzenia wiedzy o aktualnych zasobach atomowych. Na mocy II artykułu TPNW każde państwo przystępujące będzie musiało złożyć informacje na temat posiadanych, kontrolowanych broni jądrowych. Każda taka informacja ze strony państwa zostanie dostarczona innym podmiotom przez Generalnego Sekretarza Organizacji Narodów Zjednoczonych. Aktualnie traktat podpisało 86 podmiotów państwowych. Największymi przeciwnikami są jednak państwa atomowe. Mając na uwadze aktualne zagrożenia związane z międzynarodowym terroryzmem, reżimami różnych państw stawiane jest pytanie, czy całkowite rozbrojenie arsenału nuklearnego jest na pewno dobrym rozwiązaniem. Wbrew woli wielu państw nienuklearnych rola broni jądrowej w polityce międzynarodowej nie maleje, lecz rośnie.
Pomimo dawnej gotowości do zaakceptowania redukcji strategicznej broni jądrowej, Rosja w coraz większym stopniu polega na broni jądrowej w zakresie swojego bezpieczeństwa i polityki zagranicznej. Rosnące w ostatnich latach nastawienie Rosji na broń jądrową skłoniło Stany Zjednoczone do reakcji. Mimo tego, że amerykańskie inwestycje w dodatkowe zdolności nuklearne są skromne w porównaniu do rosyjskich programów i nie zwiększają ogólnej wielkości arsenału, nadal stoją one w przeciwwadze do redukcji arsenału.
Także niepowodzenie Chin i Stanów Zjednoczonych w rozwiązywaniu problemu broni jądrowej i rakiet Korei Północnej znacznie utrudniają sygnatariuszom NPT zachowanie jedności w podejmowaniu wyzwań związanych z nieproliferacją.
Podsumowanie
Mimo początkowego wielkiego zaangażowania państw w Traktat NPT pojawia się coraz więcej głosów, które wskazują na jego przestarzałość, jak i nieefektywność. Aktywny ciągle terroryzm i wciąż rozwijające się atomowo państwa zaliczane do osi zła nie pomagają w budowaniu wspólnej polityki przeciwko broni masowego rażenia, jak i jej pokojowego użycia.
Bibliografia:
NUCLEAR POSTURE REVIEW FEBRUARY 2018
Traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej ma 50 lat – kryzys wieku średniego
G. Jezierski: Energia jądrowa wczoraj i dziś, Warszawa 2005, s. 46-50.
Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT).
W. Auerbach: Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa 1979, s. 53.
Bezpiecznik.org 