Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich pociągnął za sobą szereg następstw, których reperkusje widoczne są do dzisiaj . Nowo powstałe państwa poza budową pozycji na arenie międzynarodowej musiały również rozpocząć proces tworzenia, odkrywania własnej tożsamości stojącej w opozycji do wzorców radzieckich. Oto państwa, które uzyskały niepodległość po rozpadzie ZSRR: Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia, Białoruś, Ukraina, Mołdawia, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadżykistan.
Powyższe kraje możemy sklasyfikować pod kątem obszaru terytorialnego. Oto podział krajów postradzieckich:
- kraje Bałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia;
- kraje Azji Środkowej: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan
i Turkmenistan; - Kaukaz południowy (zwany również Zakaukaziem): Armenia, Ażerbejdzan i Gruzja;
- Europa Wschodnia: Białoruś, Mołdawia i Ukraina;
- Federacja Rosyjska (Rosja jest traktowana jako osobny twór państwowy).
Wyżej wymienione państwa weszły w świat geopolityki z różnymi predyspozycjami oraz problemami społecznymi, które wpływają na ich obecne funkcjonowanie.
Kluczowe problemy obszaru postradzieckiego
Podział granic i jego polityczne implikacje
Granice pomiędzy państwami zostały wyznaczone w nienaturalny oraz nieregularny sposób. Przykładem mogą być granice Rosji
z Kazachstanem, Federacji Rosyjskiej z państwami bałtyckimi. Jednak najbardziej rzeczowym przykładem implikacji jest granica między Kazachstanem a Uzbekistanem w okolicach Morza Aralskiego.
Kwestia systemu politycznego
Możemy wyróżnić trzy modele funkcjonowania państwa charakterystyczne dla obszaru postradzieckiego. Pierwszym z nich jest demokracja, do której zaliczamy m.in państwa bałtyckie. Drugi to państwa oligarchiczne, gdzie najbogatsi, najbardziej wpływowi dostojnicy, biznesmeni oddziaływują na sytuację polityczną w kraju – przykładem takiego państwa jest współczesna Ukraina. Ostatnia kategoria to tzw. państwa autorytarne do których zalicza się między innymi państwa Azji Centralnej ze względu na łamanie podstawowych swobód i wolności obywatelskich, brak wolnych wyborów i rządy silnej ręki.
Regiony o skomplikowanej sytuacji politycznej
Na obszarze postradzieckim możemy wyróżnić terytoria sporne oraz terytoria separatystyczne, które zaogniają sytuację pomiędzy państwami. Oto przykłady:
- Kotlina Fergańska – obszar w którym łączą się granice Uzbekistanu, Tadżykistanu
i Kirgistanu, - Naddniestrze – terytorium separatystyczne na obszarze Mołdawii,
- Obszary konfliktogenne: Górski Karabach, Osetia, Abchazja, Krym oraz Czeczenia.
Aktualnie trwające konflikty zbrojne
Wojna zawsze niesie ze sobą zniszczenie oraz destabilizację terytoriów na którym trwają najcięższe walki. Konflikty wpływają również
na wzajemne relacje pomiędzy państwami deklarującymi poparcie dla poszczególnych stron konfliktu.
Państwa prawie upadłe (“failed states”)
Mówimy o państwie upadłem wtedy, kiedy nie jest ono w stanie zaspokoić żadnych potrzeb swoich obywateli. Na obszarze państwa przestaje istnieć jakakolwiek władza, kontrola, w wyniku czego siły rządowe nie są w stanie egzekwować prawa. Przykładem takiego państwa jest Tadżykistan, kraj o bardzo skomplikowanej sytuacji politycznej. Boryka się on z licznymi problemami, wśród których można wymienić: skomplikowaną sytuację polityczną, brak efektywności instytucji państwowych, zły stan gospodarczy – Tadżykistan jest biednym państwem, niestabilność, trudne położenie – obszar górski, konflikty międzypaństwowe z Uzbekistanem i Kazachstanem o Kotlinę Fergańską, podział północ-południe. Rząd kontroluje głównie północne terytoria kraju, natomiast sprawczość państwa na południu jest mocno ograniczona. Na przestrzeni lat destabilizacje południa wykorzystywały ugrupowania terrorystyczne, które zakładały tam swoje bazy. Al-Kaida znalazła tam schronienie po wycofaniu się z Afganistanu.
Bibliografia:
Bremmer I.: “The Post-Soviet Nations after independent” w Barrington L. (red.), After Independence. Making and protecting the nation in postcolonial and postcommunist states, University of Michigan Press 2006.
Kłaczyński R., Sadowska E.: Postradzieckie państwa Azji Centralnej. Historia, polityka, gospodarka, społeczeństwo, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków, Kraków 2013.
Łabuszewska A (red.): Konflikty zbrojne na obszarze postradzieckim. Stan obecny, perspektywa uregulowania. Konsekwencje., Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa 2003.
Vavreniuk, S. A., Nepomnyashchyy, O. M., Marusheva, O. A., Lahunova, I. A., & Shostak, S. M. (2021). Mechanisms of public administration in post-soviet societies. Linguistics and Culture Review, 5(S2), 354-365.
Bezpiecznik.org 