Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy ma za zadanie ratować życie, zdrowie, mienie i środowisko. System jest zbiorem przedsięwzięć organizacyjnych, szkoleniowych, materiałowo technicznych i finansowych. Jego strukturę tworzą jednostki ochrony przeciwpożarowej, które zajmują się zwalczaniem pożarów, klęsk żywiołowych oraz miejscowych zagrożeń, a także ich rozpoznawaniem i prognozowaniem. W zakresie zarządzania kryzysowego Państwowa Straż Pożarna odgrywa bardzo istotną rolę. Zarówno na poziomie wojewódzkim, jak i samorządowym, czy gminnym PSP realizuje wiele zadań w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa, mających na celu jego usunięcie. Specjalistyczne wyszkolenie i specyficzny sprzęt pozwalają na szybką reakcję i skuteczne likwidowanie miejscowych zagrożeń. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy musi reagować w sposób szybki poprzez wyznaczenie do zdarzenia jednostek, które są w stanie najszybciej dotrzeć na miejsce, co nie zawsze jest warunkowane odległością. Kolejną cechą systemu jest ciągła gotowość do natychmiastowej reakcji na wszelkie możliwe zagrożenia. Ponadto działania ratownicze powinny być wspomagane i koordynowane na poziomie wojewódzkim, a w razie potrzeby na poziomie centralnym.
Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM) ma za zadanie ratować życie i zdrowie ludzkie. W jego skład wchodzą: centra powiadamiania (CPR), Zespoły Ratownictwa Medycznego (karetki specjalistyczne i podstawowe ZRM), Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (HEMS) i Szpitalne Oddziały Ratunkowe (SOR). Ratownictwo medyczne powstało, aby udzielić szybkiej pomocy medycznej i leczenia wszystkim, którzy znaleźli się w nagłym, nieprzewidywalnym zagrożeniu zdrowia lub życia.
System Powiadamiania Ratunkowego (SPR) jest częścią krajowego systemu ratownictwa. Jego zadaniem jest odbieranie zgłoszeń i rozpoznawanie charakteru zgłaszanego zagrożenia. Zgłoszenia odbierają pracownicy Centrów Powiadamiania Ratunkowego (CPR) pod numerem alarmowym 112.
Platforma Lokalizacyjno-Informacyjna z Centralną Bazą Danych (PLICBD) to baza danych gromadząca informacje o użytkownikach publicznych sieci telefonicznych oraz przekazująca systemom i służbom odpowiedzialnym za przyjmowanie wywołań alarmowych, dane użytkowników i informacje o lokalizacji zakończeń publicznych sieci telefonicznych (stacjonarnych i ruchomych), z których wykonano wywołanie alarmowe. PLICBD ma ułatwiać pracę operatorom CPR poprzez bardzo szybkie przekazywanie informacji. Innym systemem informacyjnym jest e-Call, który jest systemem szybkiego powiadamiania o wypadkach. Powstał on z inicjatywy Komisji Europejskiej i ma na celu poprawę bezpieczeństwa na drogach. Od kilku lat funkcjonuje również w Polsce. Zgłoszenia są wysyłane automatycznie za pomocą czujników umieszczonych w pojeździe lub przez kierowcę/pasażera w przypadku zdarzenia drogowego. Informacja trafia do właściwego terytorialnie CPR lub tak jak w przypadku połączeń alarmowych, jest przekierowywany do najdłużej wolnego operatora w dowolnym CPR w kraju.
Ratownictwo górskie powstało z myślą o specyficznych warunkach górskich, wymagających innych środków i sił w celu udzielenia pomocy, ochrony mienia lub środowiska. Dokładne zadania ratownictwa górskiego w Polsce zostały określone prawnie i należy do nich „organizowanie i udzielanie pomocy osobom, które uległy wypadkowi, lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach oraz transportowanie zwłok z gór”[1]. Warto zaznaczyć, że zadania te nie są realizowane na terenie zorganizowanych terenów narciarskich, gdyż odpowiedzialne za nie jest ratownictwo narciarskie. Ratownictwo górskie mogą wykonywać wyłącznie podmioty, które uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz uzyskały wpis do rejestru jednostek współpracujących z Państwowym Ratownictwem Medycznym. W Polsce ratownictwo górskie wykonywane jest głównie przez dwa stowarzyszenia. Jest to Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR) oraz Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR).
Ratownictwo morskie regulowane jest przez prawo międzynarodowe, a jego historia sięga starożytności. Ratowanie statków wynika z morskiego prawa zwyczajowego oraz morskich umów międzynarodowych. Wynikają z tego dwa obowiązki. Jest to ratowanie życia na morzu przez kapitana statku (obowiązek państwa bandery) oraz organizacja systemu poszukiwania ratownictwa morskiego. Wynika z tego fakt, że obowiązek ratowania życia na morzu spoczywa na państwie bandery, gdyż statek jest objęty jurysdykcją kraju bandery. Statek może być dopuszczony do żeglugi morskiej, jeśli spełnia wymagania konwencji SOLAS. W Polsce ratownictwem morskim zajmuje się Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (Służba SAR). Organizacją i koordynacją akcji poszukiwawczych i ratowniczych zajmuje się Morskie Ratownicze Centrum Koordynacyjne (MRCK), będące częścią służby SAR. Zadaniem Służby SAR jest poszukiwanie i ratowanie każdej osoby, która znajduje się w niebezpieczeństwie na morzu, bez względu na okoliczności. Służba SAR musi utrzymywać ciągłą gotowość do przyjmowania i analizowania zawiadomień o zagrożeniu życia na morzu. Ponadto do jej zadań należy przede wszystkim organizacja i przeprowadzanie akcji poszukiwawczych oraz ratowniczych przy współpracy z jednostkami Marynarki Wojennej, PSP, Straży Granicznej, Policji, opieki zdrowotnej i innymi jednostkami mogącymi udzielić pomocy oraz innymi systemami ratowniczymi, a także przy współpracy z jednostkami innych państw. Służba SAR oprócz akcji poszukiwawczych i ratowniczych ma za zadanie zwalczać zanieczyszczenia na morzu, holować i ściągać z mielizny, walczyć z pożarami (np. na statkach), udzielać wsparcia medycznego oraz ratownictwa brzegowego.
Zadaniem ratownictwa górniczego jest udzielanie pomocy w przypadku zdarzeń niebezpiecznych występujących w kopalniach. Katalog zagrożeń występujących w kopalniach jest bardzo szeroki, ale są to przede wszystkim pożary, wybuchy gazów kopalnianych oraz pyłu węglowego, wyrzuty gazów i skał. Zadaniem ratowników jest nie tylko udzielenie pomocy poszkodowanym, ale również usunięcie skutków tych zdarzeń i przywrócenie bezpieczeństwa umożliwiającego dalszą pracę. Organizacja, zadania i wymagania dla ratownictwa górniczego zostały określone w rozporządzeniu Ministra Energii z dnia 16 marca 2017 r. w sprawie ratownictwa górniczego. Struktura organizacyjna ratownictwa górniczego opiera się o przyzakładowe grupy ratownicze. Każda placówka górnicza posiada przeszkoloną grupę ratowników górniczych liczącą od kilkunastu do około 80 osób. Istnieje też Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego (CSRG), która składa się z zawodowych ratowników czasowo oddelegowanych z placówek górniczych. W skład CSRG wchodzą Okręgowe Stacje Ratownictwa Górniczego.
Definicja ratownictwa wodnego w Polsce została umieszczona w ustawie z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych i jest to „prowadzenie działań ratowniczych, które polegają na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom będącym uczestnikami wypadków lub narażonym na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym”[2]. Stanowi to główne zadanie ratownictwa wodnego. Do innych zadań należy przyjmowanie zgłoszeń, docieranie ratowników na miejsce zgłoszenia, udzielanie pierwszej pomocy, zabezpieczanie miejsca zdarzenia, ewakuacja osób znajdujących się w strefie zagrożenia lub w jej pobliżu, transport poszkodowanych w celu przekazania ich pod opiekę Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz poszukiwanie osób zaginionych. Wszystkie te zadania dotyczą określonych w ustawie obszarów wodnych. Ratownictwem wodnym w Polsce zajmuje się ponad 100 podmiotów uprawnionych, jednak w głównej mierze jest to Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR). Podmioty te często współdziałają ze sobą, jak również z zewnętrznymi instytucjami na podstawie umów prawnych, podobnie jak w przypadku ratownictwa górskiego.
Rolą Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania (KSWSiA) w zarządzaniu kryzysowym jest zbieranie i udostępnianie informacji o skażeniach. W zarządzaniu kryzysowym, system jest jego integralną częścią, niezbędną do wspierania wszystkich innych systemów działających w specyficznych warunkach, jakie tworzą skażenia. System działa nie tylko na potrzeby kraju, ale również w ramach sojuszniczych i międzynarodowych zobowiązań Polski w zakresie skażeń. Stany alarmowe oraz przedsięwzięcia realizowane w celu ochrony przed skażeniami wprowadzane są na polecenie Prezesa Rady Ministrów. System ma za zadanie ostrzegać i alarmować ludność kraju o występującym zagrożeniu, a także przygotowywać eksperckie instrukcje postępowania i ochrony. KSWSiA musi również informować Siły Zbrojne o sytuacji zagrożenia. Nadzór i koordynacja systemu należy do Ministra Obrony Narodowej, który wykorzystuje w tym celu Centrum Dyspozycyjne KSWSiA.
Podsumowanie
Systemy ratownicze w Polsce tworzą zróżnicowaną, ściśle powiązaną strukturę. Każdy system jest dopasowany do specyfiki zagrożeń i środowiska, jakim się zajmuje. Wymaga to nie tylko różnego określenia zadań, ale też dopasowania struktury organizacyjnej, wyposażenia, czy ilości sił. Ratownictwo jest niezbędnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego oraz reagowania na zdarzenia kryzysowe, których najczęściej nie da się przewidzieć. Z tego względu systemy ratownicze muszą być stale rozwijane, dopracowywane, doposażone, a wszyscy ratownicy i pracownicy stale szkoleni, aby sprostać zmieniającemu się środowisku naturalnemu, ewoluowaniu katalogu zagrożeń oraz sytuacji w kraju.
[1] Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich.
[2] Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych.
Bibliografia:
Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. Bytom,
Jakubiak E.: Koordynacja działań Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego w Polsce, „Studia Bezpieczeństwa Narodowego” 2020, nr 18.
Kleszcz S.: Rola krajowego systemu wykrywania skażeń i alarmowania w systemie obronnym państwa w dobie aktualnych zagrożeń, „Przegląd Nauk o Obronności” 2017, nr 4.
Kolmann P.: System ratownictwa górskiego w Polsce, „De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności” 2022, nr 2(8).
Krystosik-Gromadzińska A., Konkolewski A.: Systemy ratownicze w Polsce-Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa, „Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza” 2016, vol. 42, nr 2.
Lipka E.: Państwowe Ratownictwo Medyczne w systemie bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, „Zeszyty Naukowe Pro Publico Bono” 2020, nr 1.
Ratownictwo wodne oraz inne aspekty bezpieczeństwa na obszarach wodnych, red. J. Telak, Legionowo 2017.
Ratownik górniczy – zawód dla nieustraszonych, 2018,
Ziobro J.: Uwarunkowania i konteksty organizacji sprawnego ratownictwa, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2022, nr 81.
Bezpiecznik.org 