Historia konfliktu pomiędzy Irlandzką Armią Republikańską (IRA) a Wielką Brytanią stanowi bolesną opowieść o terroryzmie, krwawych atakach i złożonym kontekście politycznym. Okres działań IRA na przełomie lat 60. i 90. XX wieku pozostawił niezatarte blizny na krajobrazie społecznym, kulturowym i politycznym Wysp Brytyjskich.
Czym była IRA?
Irlandzka Armia Republikańska, w skrócie IRA to tajna Irlandzka organizacja wojskowa. Powstała w 1916 roku na skutek połączenia się dwóch ugrupowań paramilitarnych: Irlandzkich Ochotników oraz Irlandzkiej Armii Obywatelskiej. Celem organizacji od samego początku było odłączenie Irlandii, od Wielkiej Brytanii. W tym celu IRA od 1919 roku prowadziła z Brytyjczykami wojnę o niepodległość, a gdy ta stała się faktem w 1921 roku, celem IRA było włączenie do reszty kraju Irlandii Północnej. Członkowie IRA walczyli również w hiszpańskiej wojnie domowej toczonej w latach 30 XX w. Natomiast w trakcie II wojny światowej kontynuując antybrytyjską narrację, IRA weszła we współpracę z III Rzeszą, która jednak okazała się bezowocna.
Geneza Konfliktu
Konflikt między Irlandią Północną a Wielką Brytanią ma swoje korzenie w długotrwałych podziałach społecznych, etnicznych i religijnych. W obliczu narastającego napięcia pomiędzy katolikami a protestantami w latach 60. XX wieku, IRA zaczęła występować jako narodowy ruch republikański, domagający się zjednoczenia Irlandii i zakończenia brytyjskiej kontroli.
Początki Działań IRA
Początkowe posunięcia IRA skupiały się na politycznych protestach i działaniach mających zwrócić uwagę na kwestię zjednoczenia Irlandii. Jednakże, w miarę eskalacji konfliktu, organizacja zaczęła sięgać po brutalne środki, w tym ataki bombowe, zamachy i porwania. Pierwsze ofiary pochłonęły niewinne osoby, co przyczyniło się do narastającej wściekłości społeczności.
Operacja Banner
W 1969 roku, w odpowiedzi na narastające napięcie w Irlandii Północnej, Wielka Brytania rozpoczęła operację militarystyczną o kryptonimie „Banner”. Miała to być tymczasowa interwencja, ale trwała przez wiele lat, przyczyniając się do brutalnych starć między brytyjskimi siłami zbrojnymi a bojownikami IRA. Operacja Banner toczyła się w cieniu bezwzględnych ataków i wzrastającej liczby ofiar.
Ataki Bombowe i Zamachy
Ataki bombowe stały się jednym z najbardziej charakterystycznych środków działania IRA. Cywilne cele, takie jak sklepy, puby czy dworce kolejowe, stawały się arenami brutalnych ataków. Zastosowanie takich metod wywoływało panikę w społeczeństwie i sprawiało, że konflikt przybierał coraz bardziej niebezpieczny obrót. Zamachy na wybitne postacie publiczne, w tym polityków i wojskowych, były kolejnym aspektem strategii IRA.
Strajk Głodowy w więzieniu Maze
Strajk głodowy w więzieniu Maze, który miał miejsce w latach 1980-1981, był związany z walką więźniów politycznych w Irlandii Północnej o przyznanie im statusu więźniów politycznych i poprawy warunków podczas odbywania kary. Oprócz tego więźniowie domagali się prawa do noszenia prywatnych ubrań, gdyż dla republikanów uniformy więzienne były symbolem poniżenia. Maze Prison (obecnie znane jako HMP Maze) było miejscem, gdzie przetrzymywani byli zarówno republikanie (zwolennicy zjednoczenia Irlandii) jak i unioniści (zwolennicy pozostania Irlandii Północnej w Zjednoczonym Królestwie). Strajk doprowadził do zwiększenia napięcia, oraz przyczynił się do wzrostu poparcia dla ruchu republikańskiego.
Operacja Flavius i Kontrowersje
Operacja Flavius to kryptonim dla tajnej operacji brytyjskiego SAS (Special Air Service) przeprowadzonej w 1988 roku w Gibraltarskim lotnisku. Operacja ta miała na celu zatrzymanie trzech członków IRA (Irlandzkiej Armii Republikańskiej), którzy planowali przeprowadzić atak bombowy na terenie Gibraltaru. W dniu 6 marca 1988 roku trzech członków IRA: Daniel McCann, Sean Savage i Mairead Farrell, zostało zidentyfikowanych przez brytyjskie służby jako potencjalni sprawcy ataku terrorystycznego. Gdy przemieszczali się po Gibraltarze, zostali zatrzymani przez oddział SAS. W wyniku konfrontacji doszło do otwarcia ognia, a trzej członkowie IRA zostali zastrzeleni. Operacja Flavius była przedmiotem kontrowersji, a niektórzy krytycy twierdzili, że istniała możliwość aresztowania terrorystów bez użycia siły. Jednak rząd brytyjski argumentował, że działania SAS były uzasadnione ze względu na potencjalne niebezpieczeństwo wystąpienia ataku bombowego na terenie Gibraltaru. Operacja ta wzbudziła wiele debat na temat stosowania siły w sytuacjach antyterrorystycznych.
Porozumienia Wielkopiątkowe
W latach 90. nastąpiła pewna zmiana w podejściu do konfliktu. Przemiany polityczne, wzrastające społeczne zmęczenie wojną oraz międzynarodowe naciski doprowadziły do podjęcia prób rozwiązania konfliktu drogą dyplomatyczną. Podpisane w 1998 roku, Porozumienia Wielkopiątkowe odegrały kluczową rolę w próbie zakończenia konfliktu między republikanami a unionistami, w tym IRA, oraz ustanowienia bardziej stabilnej sytuacji politycznej w regionie. W porozumieniach utrzymano Irlandię Północną, jako część Zjednoczonego Królestwa, jednakże ustanowiono mechanizmy dające temu regionowi większą autonomię. Zapewniona została równość oraz ochrona praw człowieka dla wszystkich obywateli Irlandii Północnej. Wielka Brytania zobowiązała się do podjęcia dwustronnej współpracy, również na płaszczyźnie władzy, na którą unioniści i republikanie mają równy wpływ. Porozumienie zawierało również zakończenie działań zbrojnych przez obie strony konfliktu. Dla wielu szczególnie ważnym punktem była amnestia więźniów politycznych, zarówno republikańskich, jak i unionistycznych, a także osób zamieszanych w przemoc podczas trwania konfliktu. Aby uzyskać pełne poparcie dla Porozumień Wielkopiątkowych, przeprowadzono referendum w Irlandii Północnej oraz w Republice Irlandii. W obu krajach większość głosujących poparła te ustalenia. Porozumienia Wielkopiątkowe, choć nie były idealne i nie rozwiązały wszystkich problemów, przyczyniły się do zakończenia aktywnej fazy konfliktu w Irlandii Północnej. Ich postanowienia nadal wpływają na procesy polityczne i społeczne w regionie, mając nadzieję na długotrwałe pokojowe rozwiązania.
Dziedzictwo Konfliktu
Chociaż Porozumienia Wielkopiątkowe przyniosły pewne ustępstwa i zakończyły część działań IRA, to jednak narodziny pokoju były procesem długotrwałym. Społeczności pozostawione były z trudnym zadaniem pojednania i odbudowy zaufania. Rany po latach terroryzmu i przemocy wciąż były widoczne, zarówno na fizycznym, jak i psychicznym poziomie. Irlandia Północna dziś próbuje przekształcić swoje dziedzictwo konfliktu w bardziej stabilną przyszłość. Pomimo tego, że IRA złożyła broń, istnieją wciąż trudne do przyswojenia chwile i niewyjaśnione kwestie, które wymagają wspólnego dialogu i zrozumienia. Konflikt ten, ze wszystkimi swoimi bolesnymi aspektami, stanowi przestrogę przed długotrwałymi skutkami terroryzmu i braku komunikacji między społecznościami.
Bibliografia:
Skrytobójstwa to za mało. IRA zabiła swego twórcę, żeby walczyć bardziej krwawo, Ł. Lubański, 2022
Irlandia-Wielka Brytania. Historia krwawego konfliktu. Jak wypracowano pokój?, G. Nastałek-Żygadło
Śmierć i strajk głodowy członków IRA. Patrioci czy terroryści? D. Kwiecień, 2012
Bezpiecznik.org 