Prawa człowieka stanowią fundamentalną wartość przysługującą każdemu człowiekowi, bez względu na kolor skóry, rasę, wyznanie religijne czy poglądy. Nie możemy się ich zrzec, a ponad wszystko powinno nam zależeć na ich ochronie. Niestety są one łamane notorycznie w różnych regionach świata, przez to, m.in. coraz więcej organizacji zajmuje się ich ochroną oraz skupia się na niesieniu pomocy ludziom, którzy jej potrzebują. Amnesty International jest wyjątkową organizacją, która właśnie tym się zajmuje. Jak sama podaje walczy o prawa człowieka, bada przypadki ich naruszeń na całym świecie oraz stara się przywrócić wolność ludziom, którym jest odebrana. Organizacja stara się pomóc na wszelkie pokojowe sposoby mieszkańcom terenów, na których są łamane prawa człowieka oraz walczy o słuszny osąd dla ludzi winnych tym naruszeniom. Celem artykułu jest zbadanie skuteczności Amnesty International w udzielaniu pomocy ludziom, którzy tego potrzebują, m.in. z uwagi na toczący się na terenie ich zamieszkania konflikt. Posłuży do tego przykład prowadzonych przez nią kampanii „Ośrodki all inclusive. Detencja, przemoc, poniżenie” oraz „Moc, nie przemoc”. Dzięki przeprowadzeniu tej analizy możliwa będzie odpowiedź na pytania badawcze postawione przez autorkę, wśród których należy wymienić: czy organizacja działająca jedynie pokojowo, prowadząca kampanie społeczne jest w stanie w sposób realny walczyć o prawa człowieka na terenach, gdzie są one naruszane? Jak kampanie: „Ośrodki all inclusive. Detencja, przemoc, poniżenie” oraz „Moc, nie przemoc” wpłynęły na poprawę sytuacji, z powodu których zostały powołane? Jaki jest odbiór społeczności międzynarodowej działalności prowadzonej przez Amnesty International? Autorka wybrała tematykę dotyczącą Amnesty International oraz jej pokojowych kampanii ze względu na specyfikę wyróżniającą ją spośród innych organizacji działających w obszarach dotyczących kwestii ochrony praw człowieka oraz pokojowy charakter podejmowanych przez nią przedsięwzięć. Kampanie prowadzone przez organizację, służące jako przykład: „Ośrodki all inclusive. Detencja, przemoc, poniżenie” oraz „Moc, nie przemoc”, zostały wybrane ze względu na ich aktualność oraz wagę wydarzeń z nimi związanych, jakimi są migracje uchodźców, które stanowią wiele kontrowersji i skrajnych opinii oraz niedawna pandemia COVID- 19 i związany z nią problem przemocy domowej, niezwykle ważny a bardzo często pomijany. Bardzo pomocne w odpowiedzi na pytania były artykuły dotyczące prowadzonych kampanii, niezwykle skrupulatnie prowadzona strona internetowa organizacji oraz wypowiedzi ekspertów w tym temacie.
AMNESTY INTERNATIONAL, JAKO ORGANIZACJA POSŁUGUJĄCA SIĘ SIŁĄ KAMPANII POKOJOWYCH
Amnesty International należy do organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną praw człowieka. To co ją wyróżnia to fakt, że w swych szeroko prowadzonych działaniach ogranicza się do tych wyłącznie pokojowych, dyplomatycznych. Zrzesza ona ponad 10 milionów ludzi z ponad 150 różnych krajów z całego świata. Organizacja od 1961 roku pomaga ludziom w dochodzeniu swoich praw oraz jest w pełni niezależna. Nie kieruje nią żadna ideologia, religia czy ruch polityczny. Motto organizacji jest jasne: „Lepiej zapalić świecę niż przeklinać ciemność”, natomiast głównym celem jest realne przestrzeganie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych na całym świecie. Zaczynając od uwalniania więźniów politycznych, poprzez ochronę praw dotyczących seksualności i znoszenia kar śmierci do walki o godność każdego człowieka. Działając na przestrzeni lat organizacja musiała być stopniowo modernizowana i rozwijana w różnych kierunkach, czego skutkiem jest działanie jej biur na szczeblu krajowym w ponad 70 krajach świata. Główne finansowanie organizacji pochodzi ze składek członkowskich oraz darowizn, a do najważniejszych zasad należą: niezależność, niepodzielność, uniwersalność, kierowanie się międzynarodową współpracą i solidarnością oraz niesienie pomocy każdej osobie, której prawa zostały złamane. Siedziba oraz sekretariat organizacji znajdują się w Londynie, biura terenowe posiada ona natomiast w różnych regionach świata: w Ameryce, Afryce, Europie, Azji czy Bliskim Wschodzie. Rozważając skuteczność organizacji przede wszystkim należy wziąć pod uwagę prowadzone przez nią kampanie i misje. Do najpopularniejszych z nich należały kampanie przeciwko karze śmierci, które rozpoczęły się w 1981 roku i dotyczyły początkowo ich wykonywania w Stanach Zjednoczonych. Powszechnie uznano, że są one niezgodne z prawem międzynarodowym i ogólnie przyjętymi normami. W swoich raportach organizacja podkreślała, że ich stosowanie bardzo często nie miało słusznych pobudek, a jedynie czysto rasistowskie, czy polityczne. Raporty dotyczące kar śmierci były na przestrzeni lat skrupulatnie i regularnie publikowane (każdego roku), następnie dotyczyły, na przykład krajów Związku Radzieckiego czy krajów bałtyckich. Raporty miały na celu uświadomienie społeczności międzynarodowej o skali tego problemu, wskazano tam również, że aż 161 państw jest zwolennikami abolicji, a 104 kraje zniosły karę śmierci. Bardzo ważnym aspektem działalności Amnesty International są tzw. „pilne akcje”, czyli podejmowane przez organizacje działania prowadzone w interesie pewnej grupy ludzi lub pojedynczych jednostek, których prawa są naruszane bądź łamane. W takich przypadkach bardzo ważna jest reakcja opinii publicznej. Jako przykład może tutaj posłużyć pierwsza taka przeprowadzona akcja, która była podejmowana na rzecz profesora Luiza Basilio Rossiego, pochodzącego z Brazylii, którego aresztowano z politycznych pobudek. Według oficjalnych danych, Amnesty International przez swoje „pilne akcje” uratowała 16 600 osób w ciągu 30 lat działalności. Metody stosowane przez organizację w swych przedsięwzięciach są jasno przez nią określone. Gdy organizacja dostaje informacje o łamaniu praw człowieka w danym kraju bądź na danym obszarze, wysyłany tam zostaje ściśle określony zespół badaczek i badaczy, aby ocenili oni daną sytuację oraz udzielili pomocy ludziom dotkniętym tym zjawiskiem. Bardzo ważna jest tutaj zasada, aby osoby wysyłane jako zespół nie pochodziły z kraju, gdzie występuje domniemane zjawisko represji (organizacja chroni się w taki sposób, m.in. przed możliwym skierowaniu w jej stronę oskarżeń o szpiegostwo). Kolejną metoda działania Amnesty International są kampanie społeczne. Organizowane są akcje na poziomie międzynarodowym, mające na celu nagłośnienie danego problemu, np. stosowania w danym państwie kar śmierci. Kolejna metoda ma głównie na celu uświadomienie skali danego problemu oraz części świata, której on dotyczy, jest to publikowanie oraz staranne opracowywanie corocznych raportów ze stanów łamania i przestrzegania praw człowieka w skali globalnej. Amnesty International jest również odpowiedzialne za największą światową akcję dotyczącą ochrony praw człowieka. Mowa tutaj o tak zwanym maratonie pisania listów, czyli akcji odbywającej się rok w rok około 10 grudnia (ta data nie jest przypadkowa, gdyż wtedy jest obchodzony Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka). Warto wspomnieć, że tę praktykę rozpoczęła lokalna grupa organizacji stacjonująca w Warszawie. Celem tego wydarzenia jest wysyłanie tak dużej ilości listów, wiadomości i apeli jak to jest tylko możliwe, skierowanych do władz krajów, gdzie dochodzi do naruszeń praw człowieka, by zwrócić ich uwagę na dane zjawisko oraz przekonać ich do podjęcia niezbędnych kroków w celu jego zlikwidowania. Listy otrzymują nie tylko władze danych państw, ale również osoby bądź grupy osób, które są dotknięte tym zjawiskiem w celu wsparcia ich na duchu oraz ukazanie, że nie są pozostawieni oni sami sobie. Ważną kwestią tutaj jest fakt, że w wyniku tej ogólnoświatowej kampanii bardzo często zdarza się, że osoby/ grupy dotknięte łamaniem ich praw, przykładowo odzyskują wolność albo sytuacja w jakiej się znajdują ulega znacznej poprawie, co ukazuje jak ważna i skuteczna jest ta kampania. Na przestrzeni lat działalności Amnesty International jej sekretarze generalni regularnie się zmieniali. Pierwszym z nich był Peter Benenson, natomiast od 2021 roku stanowisko to piastuje Agnes Callamard, prezeską polskiej sekcji organizacji jest natomiast Urszula Skonecka.
KAMPANIA „OŚRODKI ALL INCLUSIVE. DETENCJA, PRZEMOC, PONIŻENIE”
Ośrodki all inclusive. Detencja, przemoc, poniżenie” jest kampanią prowadzoną przez Amnesty International, która pokazuje wielki problem związany z uchodźcami z różnych krajów. Zjawisko, którego dotyczy ta kampania zyskało na ujawnieniu w kontekście wojny w Ukrainie. Dzieje się tak dlatego, że przykładowo my, jako Polacy w większości przypadków bardzo chętnie przyjmujemy naszych „braci” z Ukrainy, staramy się im pomóc jak możemy w tym jakże trudnym dla nich momencie. To zaś pokazuje gigantyczny kontrast w tym jak traktujemy ludzi z naszej najbliższej zagranicy, a jak traktujemy takich samych ludzi w potrzebie pochodzących z innych, odległych krajów, na przykład z Afganistanu, czy Libii. Wskazuje na to zjawisko zwane detencją polegające na umieszczaniu cudzoziemców w ośrodkach dla nich przeznaczonych, w których bardzo często panują warunki przybliżone do tych w więzieniach. Problem polega na tym, że Ci ludzie nie mają w niektórych przypadkach kontaktu ze światem, są pozbawieni internetu, a wręcz mają zakaz posiadania telefonu z internetem. Ludzie, którzy cierpią przez to zjawisko nie są żadnymi przestępcami, nie zrobili nic złego, często po prostu uciekli ze swoich krajów z powodów tak poważnych jak prześladowania. W Polsce takie ośrodki niestety również istnieją, a znajdują się w Białymstoku, Białej Podlaskiej, Przemyślu, Lesznowoli, Krośnie Odrzańskim i Kętrzynie. Warto dodać, że w momencie kryzysu na granicy polsko – białoruskiej powstały dwa dodatkowe ośrodki o charakterze tymczasowym, obecnie już zamknięte. Znajdowały się one w Czerwonym Borze oraz Wędrzynie. Przebywanie w takich ośrodkach jest dla ludzi, którzy bardzo często przeszli przez istne piekło dodatkową straszną traumą. Co w późniejszym czasie odbija się na ich zdrowiu psychicznym, przez co potrzebują kolejnych długich lat po opuszczeniu takiego ośrodka na to, żeby odzyskać wewnętrzny spokój i poradzić sobie z lękami. W polskim prawie wyodrębnione jest kto powinien się znaleźć w takich strzeżonych ośrodkach, a warto podkreślić, że trafić tam mogą zarówno mężczyźni, kobiety i dzieci. Niestety często dzieje się tak, że osoby kierowane są do takich ośrodków pomimo, że nie powinni się tam znaleźć, co jest spowodowane nieprawidłową oceną indywidualną. Amnesty International szczególnie sprzeciwia się umieszczaniu w takich ośrodkach dzieci, niezależnie od tego czy mają opiekunów czy nie. Dzieje się tak z powodu negatywnych skutków dla małoletnich i ich rozwoju po pobycie w strzeżonych ośrodkach. Dzieci nie mają często świadomości dlaczego znajdują się w takim miejscu oraz dlaczego są traktowane w taki sposób, co wpływa na ich dalsze życie oraz sprawia, że przeżywają one ogromną traumę. Ponadto ważnym aspektem, jeśli chodzi o przetrzymywanie dzieci w takich ośrodkach dla cudzoziemców jest fakt, że jest to niezgodne z prawem międzynarodowym i całkowicie zaprzecza stawianiu dobra dziecka na pierwszym miejscu bez względu na okoliczności. O tym, czy cudzoziemiec zostanie wysłany do ośrodka decyduje sąd po wcześniejszym złożeniu wniosku przez Straż Graniczną. Przesłanką więc do pobytu danej osoby w takim miejscu jest toczące się w tym czasie odrębne postępowanie, na przykład o udzielenie międzynarodowej ochrony, czy zobowiązania do powrotu takiej osoby. Prawo międzynarodowe daje natomiast wytyczne odmienne od polskiego prawa, gdyż detencja winna być poniekąd ostatecznością. Przed nią instytucja powinna rozważyć inne, łagodniejsze i lepsze dla cudzoziemców rozwiązania, które nie miałyby charakteru izolacji. Ośrodki strzeżone są problematyczne z wielu względów, jednak jednym z najbardziej kontrowersyjnych są warunki życia w nich, gdyż prywatność jest mocno ograniczona, w zasadzie znikoma, ludzie tam przebywający żyją w częściowej izolacji, bo kontakt ze światem poza ośrodkiem jest mocno ograniczony. Dostęp do specjalistów, takich jak chociażby lekarze, psycholodzy, prawnicy pozostawia również bardzo wiele do życzenia. Ludzie są często niedoinformowani, kieruje nimi niepewność i brak wiedzy na temat czasu, jaki będą zmuszeni spędzić w takim miejscu, a jedną z gorszych rzeczy z tym związanych jest fakt, że dokumenty jakie mają podpisywać nie są przetłumaczone na ich język ojczysty, bądź język którym się posługują, w związku z czym są proszeni o ich podpisanie w języku polskim. Kolejnym zgłaszanym problemem związanym z ośrodkami jest naganne traktowanie cudzoziemców przez Straż Graniczną. Ludzie tam umieszczeni spotykają się z brakiem szacunku, lekceważeniem, rasizmem w różnych formach, aktami przemocy bądź nie zwracaniu się do nich ich danymi personalnymi, tylko przydzielonym numerem ewidencyjnym. Spotykają się też z szeregiem upokorzeń ze strony funkcjonariuszy, najczęściej w trakcie przeszukiwania, gdyż po wcześniejszej rewizji osobistej w innej placówce, po przeniesieniu procedura jest powtarzana, zmuszani są przykładowo do rozebrania się do naga i wykonywania przysiadów. Amnesty International stara się wspomóc osoby dotknięte detencją poprzez pisanie petycji, wysyłanie słów solidarności do ludzi znajdujących się w ośrodkach, które mają podnieść takie osoby na duchu i ukazać, że nie wszyscy ludzie zachowują się w taki sposób z jakim zetknęli się w trakcie ich pobytu w którymś z wyżej wymienionych ośrodków.
Bibliografia:
- Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (Konwencja Stambulska) z 11 maja 2011 r. podpisana w Stambule
- Amnesty International, AMNESTY INTERNATIONAL ANNUAL REPORT 1981, 1 października 1981.
- Co robimy – Amnesty International, Nasze akcje – Amnesty International – Bronimy praw człowieka.
- O nas – Amnesty International, Amnesty International – Bronimy praw człowieka.
- Kim jesteśmy – Amnesty International, Raport-Merytoryczny-2004.pdf (amnesty.org.pl).
- Sztuka dla Amnesty: U2 otrzymuje najważniejszą nagrodę praw człowieka. amnesty.org.pl.
- Amnesty International – Campaigns – About Amnesty International (archive.org).
- Amnesty International Polska: Pilne akcje (archive.org).
- DOŁĄCZ DO MARATONU PISANIA LISTÓW (amnesty.org.pl).
- Ośrodki all inclusive.Detencja, przemoc, poniżenie – Amnesty International, Ośrodki all inclusive. Detencja, przemoc, poniżenie – Amnesty International – Bronimy praw człowieka.
- MOC, NIE PRZEMOC – Amnesty International, MOC, NIE PRZEMOC – Amnesty International – Bronimy praw człowieka.
Bezpiecznik.org 