Człowiek ma niezwykle znaczący wpływ na środowisko naturalne z uwagi na prowadzoną działalność w wielu dziedzinach, szczególnie ekonomicznych, na przestrzeni lat doprowadzał do stopniowego wyniszczania natury. Problem ten zaczęto zauważać stosunkowo niedawno, w związku z czym starano się wypracować mechanizmy wspierające środowisko i jego odbudowę. Tematyka poruszana w tym artykule jest niezwykle aktualna, szczególnie w ostatnich latach, gdy ludzie zaczęli dbać o środowisko i zauważać konieczność jego ochrony Postępująca degradacja środowiska stanowi bardzo duże zagrożenie dla istnienia ludzi, roślin oraz zwierząt, co zwiększa istotę bezpieczeństwa ekologicznego i prowadzenia przez państwa skutecznej polityki w tym kierunku.
CZYM JEST BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE?
Bezpieczeństwo ekologiczne, nazywane też środowiskowym, jest zjawiskiem, które nie zostało jednoznacznie zdefiniowane. Jedna z powszechnych definicji mówi, że bezpieczeństwo ekologiczne jest stanem stosunków społecznych oraz międzynarodowych, który nie koncentruje się wyłącznie na eliminacji zagrożeń lecz również na promocji działań proekologicznych umożliwiających bezpieczne funkcjonowanie w środowisku i korzystanie z niego wspierając rozwijanie się jednostek. Problematyka bezpieczeństwa ekonomicznego jest najczęściej analizowana przez pryzmat strefy politycznej, naukowej, środowiskowej oraz społecznej. Należy traktować to w tym ujęciu przez korelacje łączące jednostkę ludzką ze środowiskiem, gdzie głównym zadaniem będzie stworzenie warunków, które nadają się do życia i rozwoju (należy zaznaczyć, że nie określono w Konstytucji kar ciążących na władzach za nie wywiązanie się z tego obowiązku). Bezpieczeństwo ekologiczne ma również swoje miejsce w prawie, mianowicie zostało ono uregulowane w szeregu dokumentów o charakterze zarówno międzynarodowym jak i krajowym oraz lokalnym. W Polsce podstawą jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, która w art. 74 ust. 1 zobowiązuje władze do prowadzenia takiej polityki, która musi zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne zarówno przyszłym, jak i obecnym pokoleniom.
PERCEPCJA ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO I EKOLOGII
Biorąc pod uwagę problematykę bezpieczeństwa ekologicznego należy wyjaśnić czym jest środowisko geograficzne, którego dotyczy ono w największym stopniu, mianowicie środowisko jest zespołem warunków przyrodniczych, występujących na danym terenie, będących uzależnionymi od warunków geologicznych, zjawisk atmosferycznych, ukształtowania terenu, rodzaju gleb, wód i świata organicznego. Komponenty składające się na środowisko ulegają ciągłym przeobrażeniom i nieustannie znajdują się w ruchu. Jednym z podstawowych wyzwań towarzyszących polityce ekologicznej jest konieczność pogodzenia ochrony środowiska naturalnego z rozwojem gospodarki i społeczeństwa. Zarówno pierwsze jak i drugie jest niezwykle ważnym zjawiskiem, nie można bowiem zahamować rozwoju świata, coraz bardziej powszechnej globalizacji oraz w tym wszystkim nie można zapomnieć o środowisku, w którym wszyscy żyjemy i które do tego życia jest niezbędne. Niestety na przestrzeni ostatnich lat coraz bardziej zauważalny jest niszczycielski wpływ ludzi na środowisko, spowodowany właśnie postępem technologicznym, szybkim wzrostem populacji powodującym wyczerpywanie nieodnawialnych źródeł surowców, klęski żywiołowe, transportowe czy jądrowe. Wszystkie te wydarzenia mają negatywny wpływ nie tylko na środowisko, ale również na ludzi, na ich życie, zdrowie, a w konsekwencji nawet na państwa. Zmiany w środowisku powodowane działalnością ludzi niemal zawsze miały charakter negatywny, powodując zaburzenia w funkcjonowaniu ekosystemów naturalnych co nazywane jest antropopresją. Ważną kwestią jest zdolność środowiska naturalnego do samoregeneracji, jednak w obecnych czasach ilość zanieczyszczeń przekracza kilkukrotnie te możliwości przez co następuje postępująca degradacja. Środowisko naturalne jest nieodłącznym elementem życia każdego człowieka, wpływając na jego jakość, na zdrowie i na samopoczucie. Środowisko często ulega jednak zmianom, często będących następstwem działalności ludzi. Na przestrzeni lat wpływ człowieka na środowisko był zróżnicowany, początkowo był bowiem znikomy, dopiero wraz z wzrostem liczby ludzi, rozwojem rolnictwa, a potem przemysłu proces ten gwałtownie zaczął się zwiększać. Pierwotnie bowiem nie przywiązywano dużego znaczenia do przyrody, nie rozumiano jak duże znaczenie ma jej ochrona, przez co nie zauważano negatywnych skutków działalności ludzi i jej wpływu na otoczenie. Dopiero po pewnym czasie ludzie zaczęli dostrzegać, że z ich otoczeniem naturalnym dzieje się coś złego, gdy zaczęto to odczuwać na własnej skórze.
CZYNNIKI NEGATYWNIE WPŁYWAJĄCE NA ŚRODOWISKO
Zauważyć należy, że szkodliwy wpływ na środowisko ma kilka dziedzin, które stały się jednocześnie czynnikami towarzyszącymi ludziom na co dzień, takie jak: komunikacja (miejska, między miastami, międzynarodowa), postępująca urbanizacja czy masowa turystyka. Współcześnie wszystkie te zjawiska zdają się być naturalne, sama turystyka rozwija się coraz bardziej pod wpływem rozwoju zarówno państw, jak i ludzi, którzy chcąc się rozwijać zwiedzają coraz więcej miejsc na świecie. Dosyć zaskakującym elementem, który ma negatywny wpływ na naturę jest rolnictwo, które wydawać by się mogło jest jednym z elementów działalności człowieka, najbardziej zgranym ze środowiskiem naturalnym, jednak w tej dziedzinie używa się coraz więcej nawozów, których składniki mają charakter chemiczny, przez co coraz częściej mają wpływ na degradację środowiska. Dziedziną powodującą najwięcej szkód i prowadzącą do największej degradacji jest jedna z wyżej wymienionych gałęzi, mianowicie przemysł, do którego należy zaliczyć, między innymi przemysł górniczy, hutniczy, paliwowy, energetyczny. Powyższe elementy są związane z przetwarzaniem i ciągłą eksploatacją środowiska naturalnego, w związku z czym należy zaznaczyć, że działania te prowadzą do powstawania hałasu, toksycznych odpadów, ścieków, emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, emisji pyłów oraz permanentnym zmniejszaniu się zasobów naturalnych. Zwiększającym się problemem są zanieczyszczenia powietrza, wód, gleb, co przyczynia się do szeroko rozumianych zmian klimatycznych oraz ukształtowania terenu i stanowi zagrożenie dla zwierząt i różnych gatunków roślin. Nadmienić należy, że zanieczyszczenia atmosfery, które są między innymi spowodowane działalnością człowieka mogą się przyczynić do powstawania kwaśnych deszczów, czyli opadów, które mają w swoim składzie związki siarki przez co mogą niszczyć rośliny bądź nawet budynki. Niezwykle ważnym elementem środowiska naturalnego, który jest niezbędny do życia każdej ludzkiej istoty jest woda, której stan, ilość oraz jakość są zagrożone z powodów działań prowadzonych przez człowieka. Jest ona niezbędna w wielu dziedzinach takich jak przemysł czy rolnictwo, pamiętać należy, że ilość wody na Ziemi jest stała, jednak zapotrzebowanie na nią jest coraz większe, nie jest to tylko spowodowane zwiększającą się populacją ludzi, ale również rosnącym zapotrzebowaniem na nią przez przemysł spożywczy, włókienniczy, chemiczny, bądź papierniczy. Niestety poprzez zanieczyszczenia i pogarszające się warunki dostępne zasoby czystej wody stopniowo się zmniejszają. Kolejnym negatywnym skutkiem działalności człowieka, zagrażającym środowisku naturalnemu, a tym samym i ludziom jest zwiększona emisja dwutlenku węgla spowodowana przykładowo działalnością przemysłu, która prowadzi do powstawania efektu cieplarnianego, czyli procesu podnoszenia się temperatury powietrza na całym globie. Gaz pochłania tak zwane promieniowanie cieplne Ziemi przez co podnosi temperaturę powietrza. Ma to wpływ, między innymi na topnienie lodowców, podniesienia poziomów mórz i oceanów, a nawet powodują powodzie. Należy wskazać, że bardzo poważnym zagrożeniem dla życia na Ziemi jest powiększanie się dziury ozonowej, które jest skutkiem nadmiernej obecności freonów w atmosferze. Do zanieczyszczeń o charakterze niebezpiecznym należą też pyły, szczególnie zawierające metale ciężkie, takie jak rtęć, kadm, ołów. Ich zbyt duże stężenie powoduje bezpośrednie zagrożenie dla ludzkiego organizmu i dla roślin. Problem stanowi również zjawisko, z którym w ostatnim czasie zderzyła się bardzo duża część populacji, czyli smog. Wbrew pozorom to nie ten smog powstający zimą z powodu opalania domów jest niebezpieczny, gdyż gorszy jest ten letni, ponieważ jest on skutkiem upalnej pogody i charakteryzuje się zbyt dużą zawartością ozonu w powietrzu. Elementem bezpieczeństwa ekologicznego jest wszystko to, co należy do przyrody, więc również gleba, czyli bardzo wrażliwa jego część. Jest ona też narażona na negatywne oddziaływanie ludzkiej gospodarki. Najważniejszymi czynnikami, które prowadzą do degradacji gleb są: zanieczyszczenia wód i powietrza, wyniszczanie roślinności i erozje gleb, chemizacja rolnictwa oraz zakłócenia obiegu wód powstające głównie na terenach górniczych przez co dochodzi do przesuszania gleb i zmniejszaniu ich produktywności.
JAK MOŻEMY CHRONIĆ ŚRODOWISKO, W KTÓRYM ŻYJEMY?
Biorąc pod uwagę problematykę wpływu działalności człowieka na środowisko należy przeanalizować sposoby naprawy wyrządzonych szkód i ochrony natury. Proces ten jest nazywany procesem rekultywacji, czyli szeregu działań, które mają naprawić szkody i przywrócić je do ich pierwotnego stanu. Bardzo ważne jest tutaj też zachowanie, które ma ograniczyć wpływ ludzi na otoczenie. Przykładami rekultywacji może być: sadzenie nowych, młodych drzew w miejscach, gdzie dochodziło do wycinek, obsadzanie terenów roślinami bądź w miejscach, gdzie wydobywano wcześniej surowce tworzono stawy głębinowe. Za przykłady działań mających ograniczyć wpływ człowieka na środowisko możemy uznawać: oczyszczanie ścieków, prowadzenie segregacji odpadów oraz szeroko prowadzony recykling, działanie urządzeń mających oczyszczać powietrze, oszczędzanie wody i energii elektrycznej. Pomocne jest również wykorzystywanie wiatru, energii słonecznej, wody jako źródeł energii (elektrownie wodne, wiatrowe, biogazowe, geotermalne, wykorzystujące biomasę), produkcja środków na bazie naturalnych składników w rolnictwie, a zminimalizowanie tych chemicznych, zakładanie rezerwatów przyrody, parków narodowych czy krajobrazowych oraz prowadzenie szeroko zakrojonej ochrony gatunków, szczególnie tych zagrożonych wyginięciem. W procesie odbudowy środowiska niezwykle ważne jest oszczędzanie energii, gdyż pozwala to zapobiegać wyczerpywaniu się źródeł paliw kopalnych, przeciwstawiać się rosnącym cenom energii elektrycznej (szczególnie w ostatnim czasie) oraz nie tylko odbudowywać, ale i chronić środowisko dla przyszłych pokoleń. Na takie oszczędzanie energii każdy człowiek może wypracować swój własny sposób, jednak jest wiele sprawdzonych i przekazywanych za pomocą kampanii społecznych. Do takich sposobów należeć mogą: wyłączanie nieużywanych urządzeń elektrycznych, gaszenie światła w pomieszczeniach, w których nie przebywamy, korzystanie ze światła naturalnego jakim są promienie słoneczne lub wyłączanie urządzeń zamiast wprowadzania ich w stan uśpienia. Bardzo skuteczne jest też stosowanie technologii, które są mało, bądź bezodpadowe i zmniejszające zapotrzebowanie na surowce i energię, w ostatnich latach zaczęto natomiast wyszukiwać nowe technologie mające zmniejszać emisję zanieczyszczeń. Dla ograniczania negatywnego wpływu na ekosystem wprowadzane są, tak zwane zasady zrównoważonego rozwoju (łączącego trzy aspekty: gospodarcze, środowiskowe i społeczne) po to, aby zachować środowisko w jak najlepszym stanie oraz pierwotnej formie dla przyszłych i obecnych pokoleń. Ważną kwestią jest fakt, że Polska podjęła próby ochrony przyrody poprzez wprowadzanie najróżniejszych form ochrony krajobrazu, a pod obronę trafiło około 33 % terytorium kraju, na które składają się pomniki przyrody, parki narodowe, parki krajobrazowe, ochrona zagrożonych gatunków, zarówno roślin, jak i zwierząt, rezerwaty biosfery oraz tak zwane obszary Natura 2000. Ponadto naukowcy wyróżnili cele jakie trzeba wprowadzić w życie, aby poprawić jakość środowiska przyrodniczego w Polsce, mianowicie należy dbać o świadomość na temat bezpieczeństwa ekologicznego, ograniczyć spalanie surowców naturalnych, wprowadzić na szeroką skalę działania recyklingowe oraz zasady zrównoważonego rozwoju na co dzień i ograniczyć w znaczący sposób emisje szkodliwych substancji do biosfery, atmosfery i hydrosfery.
ZAKOŃCZENIE
Podsumowując, człowiek poprzez swoją działalność ma bardzo duży wpływ na środowisko naturalne i za pośrednictwem kształtowania polityki dotyczącej bezpieczeństwa ekologicznego może, a nawet ma obowiązek podejmować działania mające chronić naturę oraz przeciwdziałać zagrożeniom. Ponadto każdy człowiek może podejmować we własnym zakresie działania mające wspierać przyrodę, ograniczać nadmierne zużywanie energii oraz udzielać się w organizacjach zajmujących się ekologią. Przykładowo dzięki akcji sadzenia drzew udało się zapobiec w pewnym stopniu masowym wylesieniom, natomiast recykling pomaga przeciwdziałać tworzeniu się masowych wysypisk śmieci i ich redukcji w oceanach oraz lasach. Władze każdego kraju prowadząc skuteczną politykę dotyczącą bezpieczeństwa ekologicznego mogą poprawić sytuację mieszkańców, zadbać o ich zdrowie, natomiast bardzo ważnym jej elementem jest prowadzenie edukacji społeczeństwa, ponieważ dzięki temu ludzie będą sobie zdawać sprawę ze skali zagrożenia oraz znać sposoby ochrony natury i tym samym dbać lepiej o planetę, a tym samym o siebie samych.
Bibliografia:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483).
- J. Trzewik, Człowiek na tle społeczno- gospodarczych uwarunkowań ochrony środowiska, Studia Ecologiae et Bioethicae, 2017,15, 2: 62-73 ,ISSN 1733-1218.
- K. Kopeć, Człowiek w środowisku i związane z tym zagrożenia.
- K. Zapolska, Bezpieczeństwo ekologiczne jako element bezpieczeństwa narodowego RP, Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku.
- Człowiek i środowisko, Podsumowanie działu IV „Człowiek i środowisko” – Zintegrowana Platforma Edukacyjna (zpe.gov.pl).
- Dziura ozonowa- znikający problem?, Dziura ozonowa – zanikający problem? – Hydropolis.
- Odnawialne źródła energii w Polsce, Jakie są odnawialne źródła energii w Polsce? – Revolt Energy.
- W jaki sposób człowiek zagraża środowisku, W jaki sposób człowiek zagraża środowisku? Aktualności – Krynica Zdrój (krynica-zdroj.pl).
- Zmiany środowiska w wyniku działalności człowieka, Zmiany środowiska w wyniku działalności człowieka – Geografia – Opracowania.pl.
Bezpiecznik.org 