Straż Graniczna odgrywa kluczową rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego Polski, chroniąc granice państwowe i przeciwdziałając nielegalnej migracji oraz przemytowi. Od momentu swojego powstania do współczesności, Straż Graniczna przeszła liczne przemiany organizacyjne i funkcjonalne, które były odpowiedzią na zmieniające się warunki polityczne, społeczne i międzynarodowe. W artykule przeanalizowane zostaną główne etapy rozwoju tej formacji, od jej początków w II Rzeczypospolitej po czasy współczesne.
Początki Straży Granicznej w II Rzeczypospolitej
Początki Straży Granicznej sięgają lat 20. XX wieku, kiedy to po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstała potrzeba ochrony nowo ustanowionych granic państwowych. W 1924 roku utworzono Korpus Ochrony Pogranicza (KOP), który miał za zadanie strzec wschodnich granic kraju, narażonych na częste naruszenia i akty dywersji. Z kolei na zachodnich granicach działały jednostki Straży Celnej, które zajmowały się przede wszystkim kontrolą przepływu towarów i osób.
W 1928 roku, w celu usprawnienia ochrony granic, zreorganizowano struktury i powołano Straż Graniczną. Organizacja ta przejęła obowiązki zarówno KOP-u, jak i Straży Celnej, stając się w pełni zintegrowaną formacją odpowiedzialną za całość zadań związanych z ochroną granic państwowych. Straż Graniczna II RP była formacją o charakterze paramilitarnym, a jej funkcjonariusze byli dobrze wyszkoleni i wyposażeni, co pozwalało na skuteczne wykonywanie powierzonych im zadań.
Okres II Wojny Światowej i PRL
W czasie II wojny światowej, po agresji Niemiec i ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku, Straż Graniczna przestała istnieć w swojej pierwotnej formie. Funkcjonariusze tej formacji brali udział w obronie granic, a po klęsce wrześniowej wielu z nich zasiliło szeregi ruchu oporu. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, w ramach odradzającego się państwa polskiego, powołano Wojska Ochrony Pogranicza (WOP), które zastąpiły przedwojenną Straż Graniczną.
WOP miały na celu ochronę nowo ustanowionych granic Polski, w tym granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej, oraz wschodniej, będącej teraz granicą ZSRR. W okresie PRL, WOP były formacją silnie zmilitaryzowaną, ściśle podporządkowaną strukturze wojskowej i aparatowi bezpieczeństwa państwa. Oprócz typowych zadań granicznych, WOP były również zaangażowane w działania związane z kontrolą polityczną społeczeństwa, co miało związek z ogólną polityką represji stosowaną przez władze PRL.
Transformacja po 1989 roku i Współczesność
Upadek komunizmu w Polsce w 1989 roku oraz zmiany geopolityczne związane z rozpadem ZSRR i zjednoczeniem Niemiec spowodowały konieczność reorganizacji struktur ochrony granic. W 1991 roku rozwiązano Wojska Ochrony Pogranicza, a w ich miejsce, na mocy ustawy z 12 października 1990 roku, powołano Straż Graniczną jako nową formację graniczną.
Straż Graniczna po 1991 roku przeszła gruntowną modernizację, dostosowując swoje struktury i metody działania do standardów obowiązujących w państwach zachodnich. Polska, przygotowując się do wejścia do Unii Europejskiej, musiała dostosować swoje przepisy dotyczące ochrony granic do wymogów strefy Schengen, co wiązało się z dalszym unowocześnianiem sprzętu oraz szkoleniem funkcjonariuszy.
Po przystąpieniu Polski do UE w 2004 roku i włączeniu do strefy Schengen w 2007 roku, zadania Straży Granicznej zostały poszerzone o współpracę międzynarodową oraz działania w ramach Frontexu – europejskiej agencji odpowiedzialnej za zarządzanie granicami zewnętrznymi UE. Współczesna Straż Graniczna nie tylko chroni granice państwowe, ale również angażuje się w zwalczanie przestępczości transgranicznej, ratowanie życia migrantów oraz współpracuje z innymi służbami w ramach zintegrowanego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego.
Wyzwania Współczesne
Straż Graniczna w XXI wieku stoi przed wieloma wyzwaniami, związanymi zarówno z rosnącym napływem migrantów, jak i z zagrożeniami związanymi z terroryzmem oraz przestępczością zorganizowaną. Konflikty na Bliskim Wschodzie, a także niestabilna sytuacja na wschodniej granicy Polski, spowodowana działaniami hybrydowymi Białorusi, przyczyniają się do konieczności ciągłego dostosowywania struktur i strategii działania Straży Granicznej do dynamicznie zmieniającej się sytuacji międzynarodowej.
W odpowiedzi na te wyzwania, Straż Graniczna inwestuje w nowoczesne technologie monitoringu i kontroli granic, a także w rozwój współpracy z międzynarodowymi partnerami, co pozwala na skuteczniejsze zarządzanie granicami oraz szybsze reagowanie na sytuacje kryzysowe.
Podsumowanie
Straż Graniczna, od momentu swojego powstania, odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa granic Polski. Ewolucja tej formacji od II Rzeczypospolitej po współczesność odzwierciedla zmieniające się potrzeby i wyzwania, przed którymi stoi Polska jako członek społeczności międzynarodowej. W obliczu współczesnych zagrożeń, Straż Graniczna pozostaje niezbędnym elementem w systemie ochrony granic i bezpieczeństwa narodowego.
Bibliografia:
Wróbel, Janusz Historia Straży Granicznej 1928-1939. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1993.
Jastrzębski, Krzysztof Straż Graniczna w latach 1991-2021. Wydawnictwo Straży Granicznej, 2021.
Ośrodek Studiów Wschodnich (OSW) Sytuacja na granicy polsko-białoruskiej.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (PISM) Kryzys na granicy z Białorusią: Aspekty międzynarodowe i reakcje UE.
Misiuk, Andrzej Historia i ewolucja Straży Granicznej RP. Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, 2012.
Obraz wyróżniający: Straż Graniczna na Łysej Polanie (granica z Czechosłowacją). Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-G-6397. Narodowe Archiwum Cyfrowe (National Digital Archive). Public domain. Źródło: https://garystockbridge617.getarchive.net/amp/media/straz-graniczna-na-lysej-polanie-nac-1-g-6397-237f40
Bezpiecznik.org 