Zmiany klimatyczne były przedmiotem rozważań ekonomistów, klimatologów i naukowców już w drugiej połowie XX wieku, zauważając, iż działalność człowieka, zwłaszcza w kontekście nadmiernej emisji gazów cieplarnianych, przyczynia się do wzmocnienia efektu cieplarnianego, czyli znacznego ocieplenia klimatu. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że współcześnie zjawisko to stanowi jedno z największych wyzwań, z którymi musi mierzyć się ludzkość. Zaburzenie równowagi klimatycznej skutkuje pojawieniem się szeregu zagrożeń dla środowiska naturalnego i gospodarki, jak również dla ludzi. Nieodwracalna transformacja klimatyczna Ziemi wpływa na zwiększenie częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, degradację gleby, destabilizację ekosystemów oraz zintensyfikowanie procesu topnienia lodowców i podnoszenie się poziomu mórz. Kluczowy problem stanowią lodowce, które odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu życia na Ziemi, ze względu na posiadanie ogromnych zasobów słodkiej wody, ochładzanie klimatu czy zapewnienie przetrwania ekosystemu przystosowanego do życia w trudnym i chłodnym klimacie. W związku z powyższym należy stwierdzić, iż proces topnienia lodowców jest jednym z najpoważniejszych skutków zmian klimatu, który może mieć poważne konsekwencje dla środowiska naturalnego, funkcjonowania społeczeństw i stabilności klimatu.
Czym są lodowce i jakie funkcje pełnią w środowisku naturalnym?
Lodowce są ogromnymi pokrywami lodowymi, które powstały na skutek wieloletniego procesu przekształcania się nagromadzonego śniegu w lód lodowcowy, któremu sprzyjał chłodny i surowy klimat, przede wszystkim w strefie podbiegunowej. Lodowce zajmują współcześnie około 11% powierzchni lądów, z czego zdecydowana większość znajduje się na Antarktydzie i Grenlandii. Co więcej, lodowce górskie stanowią zaledwie około 1%, a największe ich skupisko występuje na Alasce. Choć z pozoru procent ten wydaje się niewielki, ma on jednak kluczowe znaczenie. Przede wszystkim ze względu na ogromne zasoby wodne lodowców. Należy zwrócić uwagę, iż na Antarktydzie znajduje się największe skupisko słodkiej wody, gdyż zasoby te przekraczają ponad połowę ogólnej liczby wód słodkich na całym świecie. Lodowce przyczyniają się również do regulacji klimatu, ze względu na absorpcję znacznych ilości promieniowania słonecznego i odbijanie ciepła z powierzchni Ziemi, co wpływa na możliwość regulacji temperatury. Ponadto lodowce są naturalnym środowiskiem życia wielu organizmów żywych przystosowanych do tego rodzaju klimatu, takich jak niedźwiedzie polarne, pingwiny czy orki oraz wiele rodzajów mikroorganizmów i roślinności.
Topnienie lodowców – nie takie nadzwyczajne zjawisko?
Topnienie lodowców jako zjawisko samo w sobie, nie jest niczym nadzwyczajnym, gdyż występuje naturalnie w przyrodzie, ze względu na działanie sił natury. Taki proces topnienia nazywany jest ablacją i występuje ze względu na oddziaływanie temperatury, ciśnienia, promieniowania słonecznego i ciepłych mas powietrza na lodowce. Istotne jest jednak, aby utracona masa śniegu pozostawała w równowadze bilansowej z dopływem nowych mas lodu, dzięki czemu lodowce pozostają w względnie stałej formie. Od wielu lat można jednak zaobserwować całkowicie odwrotną sytuację, czyli zaburzenie owej równowagi poprzez zwiększenie utraty masy śniegu i jednoczesne zmniejszenie się dopływu nowych mas lodu. Co prowadzi do zjawiska recesji i topnienia zewnętrznego obszaru (tzw. czoła) lodowca, a następnie jego cielenia, czyli odrywania i spadania jego poszczególnych części do wody.
Przyczyny topnienia lodowców
Istnieje wiele czynników, które wpływają na powyższe procesy, do których zalicza się przede wszystkich ocieplenie klimatu, będące efektem szkodliwej dla środowiska działalności człowieka. Mowa tutaj zwłaszcza o nadmiernej emisji gazów cieplarnianych jako skutek wycinania znacznych obszarów lasów i spalania dużej ilości paliw kopalnych. Biorąc pod uwagę wyniki badań naukowych, można stwierdzić, iż od czasów tak zwanej rewolucji przemysłowej w XVIII wieku średnia temperatura Ziemi wzrosła do poziomu powyżej 1 stopnia Celsjusza. Przy czym należy podkreślić, iż od 1880 roku wzrost utrzymywał się na poziomie 0,08 stopni Celsjusza/10 lat, natomiast od lat 80. XX wieku wynosi on dwukrotnie większą wartość na poziomie 0,18 stopni Celsjusza/10 lat.
Klimat ulega ciągłym i niepokojącym zmianom. Według przeprowadzonych przez naukowców badań w latach 2000-2019 lodowce zmniejszały się o około 267 miliardów ton lodu rocznie. Przy czym lodowce Antarktyczne tracą masę około 146 miliardów ton rocznie, a Grenlandzkie około 270 miliardów ton rocznie. Ciekawe zmiany zaobserwowano w archipelagu Svalbard zlokalizowanego w Arktyce. Na tym obszarze występują lodowce mające około 34 tysiące km2, które w większości są lodowcami uchodzącymi do morza. Średnia temperatura na Arktyce jest większa niż w innych regionach świata i obszar ten ociepla się około trzy razy szybciej. Dla porównania, średnia roczna temperatura w Katowicach utrzymuje się na poziomie 0,4 stopnie Celsjusza/10 lat, natomiast na Arktyce wynosi ona powyżej 1 stopnia Celsjusza/10 lat. Taki stan wpływa na szybsze topnienie lodowców w tym rejonie świata, co w konsekwencji przyczynia się do zwiększenia tempa ruchu lodowców i intensywniejszego procesu cielenia się. Dzieje się tak z powodu zanikania lodu morskiego, oddziaływania ciepłego prądu morskiego na lodowce oraz zmniejszenia czasu zalegania pokrywy śnieżnej i ilości odbitego promieniowania słonecznego.
Zgodnie z raportem opracowanym przez Międzynarodowy Zespół ds. Zmian Klimatu, prognozuje się, iż do 2050 roku światowa średnia temperatura wzrośnie o 1,5 stopni Celsjusza, a do końca XXI wieku może wzrosnąć nawet do wartości między 2,7 stopni a 4,4 stopni Celsjusza. Zakładając taki scenariusz, skutki zmian klimatu byłyby jeszcze bardziej odczuwalne i stanowiły istotne zagrożenie dla życia na Ziemi, zwłaszcza w aspekcie topnienia lodowców.
Konsekwencje procesu topnienia lodowców
Do jednych z poważniejszych konsekwencji procesu topnienia lodowców należy podnoszenie poziomu mórz i oceanów. Od 1880 roku zaobserwowano, że globalny średni poziom mórz wzrósł o około 21-24 centymetrów, a każdego roku rośnie średnio o około 3 milimetry. Stopnienie wszystkich lodowców doprowadziłoby do wzrostu poziomu mórz aż o około 70 metrów, co z kolei doprowadziłoby do zalania wielu przybrzeżnych obszarów, w tym kluczowej infrastruktury i terenów rolniczych. W Polsce, jeżeli poziom wody w Bałtyku wzrósłby o 2 metry, zagrożony zalaniem jest teren Żuław, Gdańska czy Niziny Szczecińskiej. W Południowo-wschodniej części USA, Północnej Europie i Azji Południowo-Wschodniej, zakładając podniesienie się poziomu mórz o 6 metrów, zostanie zalana kolejno: znaczna część Miami i Nowego Orleanu, Amsterdam i miasto Norwich, południowa część Kambodży oraz Papui. Zalanie dużej części powierzchni lądów będzie skutkowało masową migracją ludności w głąb lądu, gdyż życie na tamtych obszarach nie będzie już możliwe. Ponadto topnienie lodowców powoduje, że nie są one w stanie odbijać docierających do powierzchni Ziemi promieni słonecznych, w związku z czym wody oceaniczne pochłaniają nadmierne ilości promieni, które w efekcie skutkują ogrzewaniem wody, co przyspiesza wzrost średniej temperatury Ziemi i tym samym zmiany klimatyczne.
Kolejnym skutkiem jest zmniejszanie się zasobów słodkiej wody, ze względu na wymieszanie się jej ze słonymi wodami oceanów i mórz, co ma również wpływ na zmianę poziomu ich zasolenia. W konsekwencji zaburza to naturalny obieg wody w oceanach. Innym skutkiem jest destabilizacja ekosystemów morskich i niszczenie naturalnego środowiska funkcjonowania wielu zwierząt i roślin. Zmiana temperatury wody powoduje, że różne gatunki zwierząt morskich muszą przemieszczać się w inne miejsca. Zmniejsza się również zasięg naturalnych siedlisk dla zwierząt takich jak niedźwiedzie polarne czy pingwiny, co może doprowadzić nawet do wymarcia danych populacji i zubożenia różnorodności biologicznej.
Innym poważnym skutkiem jest zwiększenie częstotliwości występowania różnych katastrof naturalnych, które mogą zagrażać życiu ludzi i ich mieniu. Topnienie lodowców może wpłynąć na osuwanie się terenu, tworzenie lawin błotnych oraz zintensyfikowanie występowania trzęsień ziemi, również na obszarach, w których one dotychczas nie występowały. Należy również wspomnieć, o możliwych zagrożeniach epidemiologicznych, ze względu na znajdujące się w lodzie bakterie i wirusy, które przemieszczają się wraz z topniejącą wodą. Jako przykład można wymienić lokalną epidemią wąglika, która miała miejsce na Syberii w 2016 roku, właśnie jako efekt topnienia lodowców. Biorąc to pod uwagę, istnieje ryzyko wystąpienia wielu lokalnych ognisk zarażeń wirusowych i bakteryjnych, które mogą mieć poważne skutki zdrowotne.
W jaki sposób zapobiegać pogłębianiu problemu topnienia lodowców?
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, można uznać za fakt, iż topnienie lodowców stanowi jedno z najbardziej widocznych i najniebezpieczniejszych zjawisk będących rezultatem zmian klimatycznych. Następstwa tego procesu będą miały ogromny wpływ na cały ekosystem Ziemi i codzienne funkcjonowanie społeczeństw na całym świecie. Choć proces ten jest nieodwracalny, można jednak go w znacznym stopniu spowolnić. Za jeden z podstawowych kroków uważa się ograniczenie emisji gazów cieplarnianych poprzez dywersyfikację źródeł energii, stawianie na bardziej ekologiczne sposoby jej produkcji oraz ograniczenie emisji spalin z pojazdów. Ponadto ograniczenie wylesienia, budowanie specjalistycznej infrastruktury, jak również inwestowanie w nowoczesne technologie, które efektywniej zarządzałyby zużyciem energii oraz powszechna edukacja i uświadamianie ludzi o negatywnych skutkach zmian klimatu, zwłaszcza w kontekście konsekwencji wynikających z topnienia lodowców.
Bibliografia:
Jania J.: Przyszłość czytana z lodu, ,,ACADEMIA. Magazyn Polskiej Akademii Nauk’’ 2019, nr 1(6).
Sztuka M.: Ocieplenie klimatu przyspiesza, https://us.edu.pl/wp-content/uploads/pliki/no-limits/No_limits_nr1_PL_ocieplanie_klimatu.pdf.
Rachlewicz G., Szczuciński W.: Lodowce i klimat – część I, ,,LAB’’ 2013, nr 3.
Światowe lodowce topnieją szybciej w bieżącym stuleciu, CORDIS
Topnienie lodowców: przyczyny i skutki, Columbus Elite
The Anatomy of Glacial Ice Loss, Global Climate Change NASA
Global Temperature, NASA
Topnienie lodowców – przyczyny i skutki. Zapobieganie topnieniu lodowców, Ekologia
Zmiana Klimatu 2022. Zagrożenia, adaptacja i wrażliwość. Podsumowanie dla Decydentów, IPCC
Bezpiecznik.org 