Wyścig kosmiczny był jednym z najważniejszych wydarzeń XX wieku. Odkrycia kosmiczne, podbój kosmosu przyczyniły się w znacznym stopniu do rozwoju komputerów, zaawansowanych technologii, czy nawet do początków myślenia o Internecie. Z drugiej strony, wyścig kosmiczny przyczynił się do napięcia międzynarodowego, w niestabilnym już okresie zimnej wojny. Można stwierdzić, że etap podboju kosmosu, zmienił oblicze zimnej wojny.
Czym jest wyścig kosmiczny?
Terminem wyścigu kosmicznego, określamy rywalizację jaka miała miejsce w czasie zimnej wojny pomiędzy blokiem wschodnim a zachodnim, w głównej mierze pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a ZSRR. Za początek wyścigu kosmicznego należy uznać, wystrzelenie przez ZSRR w 1957 roku Sputnika 1. „Wyścig kosmiczny” można porównać do wyścigu zbrojeń, który toczył się w okresie zimnej wojny. Dla obu supermocarstw, Stanów Zjednoczonych i ZSRR, rywalizacja ta miała ogromne znaczenie – zarówno technologiczne, kulturowe, jak i ideologiczne. Celem tych działań było osiągnięcie przewagi, a symbolem tego był wyścig o to, kto pierwszy postawi stopę na Księżycu. Chociaż tempo kosmicznej rywalizacji osłabło, eksploracja kosmosu nie została zaniechana. W 1981 roku, w dwudziestą rocznicę lotu Jurija Gagarina, Stany Zjednoczone wysłały w przestrzeń kosmiczną pierwszy wielokrotnego użytku prom kosmiczny. Związek Radziecki odpowiedział w 1988 roku, uruchamiając program wahadłowców Buran. Od tego czasu wystrzelono liczne sondy, satelity, teleskopy i inne urządzenia badawcze, a ludzie regularnie przemierzają kosmos. Obecnie mówi się o tym, że nowy wyścig kosmiczny będzie dotyczył jak najszybszej eksploracji, a w przyszłości możliwej kolonizacji Marsa.
Wyścig kosmiczny i sformalizowanie międzynarodowego prawa kosmicznego
Wraz z wchodzeniem wyścigu kosmicznego na kolejne etapy, zaczęło dochodzić do stopniowej równowagi na polu eksploracji kosmosu między USA z ZSRR. W związku z tym zaczęto zastanawiać się, jak stworzyć prawo, które będzie zajmować się sprawami związanymi z eksploracją kosmosu. Pierwszą międzynarodową umową dotyczącą działalności w przestrzeni kosmicznej, która powstała w kontekście działań zimnowojennych, był Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą, podpisany 5 sierpnia 1963 roku. „Pierwotnymi uczestnikami” tego Układu były rządy ZSRR, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii oraz USA. Głównym celem Układu było osiągnięcie międzynarodowego porozumienia w zakresie powszechnego i całkowitego rozbrojenia, co miało zakończyć wyścig zbrojeń oraz wyeliminować motywacje do produkcji oraz testowania wszelkiego rodzaju broni, w tym broni nuklearnej. Można powiedzieć, że układ ten był zalążkiem do tego, aby nie doprowadzić do sytuacji, w której bezpieczeństwo międzynarodowe mogłoby być zagrożone. Wprowadzenie tego układu, prowadziło w przyszłości do usystematyzowania jednego z najważniejszych akcentów bezpieczeństwa międzynarodowego – demilitaryzacji przestrzeni kosmicznej. Gdyby miało dojść do tworzenia się różnego rodzaju baz kosmicznych, przeznaczonych do testów broni, na świecie mogłoby dojść do kolejnej wojny światowej.
Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju bezpieczeństwa kosmicznego, była Deklaracja Zasad Prawnych rządzących działalnością państw w badaniu i użytkowania przestrzeni kosmicznej, uchwalona w 1963 roku. Deklaracja była wynikiem kompromisu między USA a ZSRR, ponieważ nie wprowadzała całkowitego zakazu wykorzystywania przestrzeni kosmicznej do celów wojskowych. Osiągnięcie „złotego środka” przez strony konfliktu wymagało wzajemnych ustępstw. Stany Zjednoczone zgodziły się na wprowadzenie zasady konsultacji międzynarodowej w przypadku przeprowadzania potencjalnie szkodliwych eksperymentów w kosmosie. Z kolei ZSRR zobowiązało się do potępienia propagandy wojennej, w tym dotyczącej przestrzeni kosmicznej. Ponadto, Związek Radziecki zgodził się na pozostawienie kwestii szpiegostwa kosmicznego oraz przyjęcie zasad zawartych w Deklaracji w formie rezolucji ONZ.
Okres odprężenia zimnowojennego a prawo kosmiczne
Wraz z polityką odprężenia, jaka miała miejsce w latach 70 XX wieku, wyścig kosmiczny zmienił swój bieg. W tym okresie wyścig kosmiczny stracił na znaczeniu militarnym, a większy nacisk położono na badania i eksplorację dalszych obszarów kosmosu. Misje kosmiczne realizowane przez USA i ZSRR koncentrowały się głównie na badaniu planet położonych dalej w Układzie Słonecznym. W latach 1970–1985 można dostrzec początek współpracy między tymi rywalizującymi mocarstwami, co znalazło swoje odzwierciedlenie w pierwszym wspólnym dokowaniu dwóch statków kosmicznych – Apollo i Sojuz w 1975 roku.
Wraz z rosnącą liczbą misji kosmicznych, społeczność międzynarodowa zintensyfikowała prace nad opracowaniem szczegółowych przepisów międzynarodowego prawa kosmicznego. W latach 1970–1985 wprowadzono cztery międzynarodowe umowy, które regulowały kwestie takie jak: odpowiedzialność międzynarodowa za szkody spowodowane przez obiekty kosmiczne, rejestracja obiektów kosmicznych, przekazywanie i wykorzystywanie danych zdalnego badania Ziemi z kosmosu, a także działalność państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich.
Większość obiektów kosmicznych wystrzelonych w latach 1970–1985 była przeznaczona do badań i eksploracji kosmosu, a nie do celów wojskowych. Wraz z postępem technologii satelitarnej społeczność międzynarodowa opracowała dwie dodatkowe umowy regulujące działalność w przestrzeni kosmicznej: Konwencję o przekazywaniu i wykorzystywaniu danych ze zdalnego badania Ziemi z kosmosu z 19 maja 1978 r. oraz Porozumienie dotyczące działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich z 1979 r. Umowy te kontynuowały ideę pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej, odwołując się do zasad ustalonych we wcześniejszych aktach międzynarodowego prawa kosmicznego.
Podsumowanie
Reasumując wyścig kosmiczny w znacznym stopniu przyczynił się do rozwoju prawa kosmicznego. Uświadomił on liderom państw to, że warto zaangażować się w tworzenie tego prawa, gdyż brak jego kodyfikacji mógłby doprowadzić do międzynarodowej tragedii. Gdyby doszło do rozwoju badań, nad detonacją ładunków atomowych w przestrzeni kosmicznej, lub co gorsza ustawieniu tam broni, która mogłaby razić cele na planecie, pokój na świecie mógłby zostać na zawsze zaprzepaszczony.
Dzięki rozwojowi międzynarodowego prawa kosmicznego, udało się temu wszystkiemu zapobiec. Usystematyzowano zasady badań kosmicznych, jego eksploracji oraz procedurę pomocy astronautom w kosmosie. Można więc powiedzieć, że wyścig kosmiczny ukształtował międzynarodowe prawo kosmiczne.
Bibliografia:
Wyścig kosmiczny. Czyli rywalizacja w podboju kosmosu między USA a ZSRR
Topolski P.: Wpływ zimnej wojny na ukształtowanie i rozwój międzynarodowego prawa kosmicznego
Bezpiecznik.org 