Osmologia to dziedzina kryminalistyki zajmująca się identyfikacją sprawców przestępstw na podstawie śladów zapachowych pozostawionych przez nich w miejscu popełnienia przestępstwa. Do badania tych śladów wykorzystuje się psy i ich wyjątkowe zdolności węchowe.
Kilka słów na temat śladów zapachowych
Dla ludzi ślady zapachowe są niemożliwe do wykrycia za pomocą zwykłych zmysłów. Jednak każdy człowiek, zostawiając odcisk stopy bosej, odzianej lub obutej pozostawia odwzorowanie na powierzchni, a wokół pozostawia molekuły zapachowe, czyli drobne cząsteczki unoszące się w powietrzu. Molekuły zapachowe znajdują się też wokół przedmiotów i w miejscach, z którymi człowiek miał kontakt. Co najważniejsze, każdy człowiek ma swój indywidualny zapach, który jest sumą zapachów miejscowych każdej części ciała oraz zapachów zewnętrznych, jak np. perfumy czy zapach miejsca, w którym dana osoba przebywa (np. pracownik restauracji czy też szpitala).
Czy każdy pies może zostać psem do badań osmologicznych?
Pies wykorzystywany w osmologii musi spełniać pewne wymogi. Najważniejsza jest podatność na tresurę w młodym wieku oraz wykazanie wybitnych zdolności węchowych wyróżniających się na tle innych psów. Dany osobnik musi mieć predyspozycje do tropienia. Wśród najpopularniejszych do tego typu zadań wyróżnia się rasy, takie jak owczarek niemiecki, owczarek belgijski malinos, labrador retriever oraz golden retriever. Jednak zdecydowaną przewagę mają owczarki niemieckie. Każdy wyselekcjonowany pies musi przejść testy i oceny sprawności użytkowych, aby odrzucić te osobniki, które nie są chętne do wykonywania zadań z dziedziny osmologii. Następnie pies musi odbyć około siedmiomiesięczne szkolenie, które kończy się policyjnym atestem, który należy odnawiać co roku.
Badanie śladów osmologicznych
W prawidłowym wskazaniu zapachu przez psa niezwykle ważne jest wytypowanie odpowiednich miejsc czy przedmiotów, z których zostanie zabezpieczony ślad. Najlepsze są te, z którymi sprawca miał najdłuższy kontakt oraz nie ma wątpliwości, że są z nim bezpośrednio związane. Najbardziej pożądane są ślady biologiczne, gdyż niosą one najwięcej zapachu, a następnie rzeczy osobiste mające długi kontakt z ciałem. W Polsce zarówno zabezpieczenie śladu osmologicznego, jak i jego badanie jest poddane ściśle określonej procedurze. Aby zabezpieczyć ślad zapachowy, należy stworzyć tzw. konserwę zapachową. Służy do tego specjalny zestaw, w którym najważniejszy jest pochłaniacz zapachu. Należy umieścić go bezpośrednio na śladzie, a w razie potrzeby wzmocnić mgiełką wody destylowanej, następnie szczelnie przykryć folią, a po upływie 30 minut umieścić pochłaniacz w słoiku i szczelnie zamknąć. Badanie osmologiczne tak zabezpieczonego śladu wymaga zdobycia materiału porównawczego od podejrzanego. Stanowić go mogą różne wydzieliny organizmu oraz krew lub w wyjątkowych sytuacja przedmioty, z którymi podejrzany jednoznacznie miał kontakt przez dłuższy czas. Bezpośrednie badanie polega na sprawdzeniu zgodności materiału dowodowego i porównawczego, w czym kluczowy udział mają psy tropiące. Badanie wymaga użycia minimum dwóch psów. Muszą one przejść odpowiednie testy oraz ocenę w dniu badaniu. Cała procedura w Polsce jest jedną z najbardziej restrykcyjnych. Aby badanie było wiarygodne, dla każdego psa ustawia się inny ciąg sekcyjny złożony minimum z pięciu stanowisk, a przewodnik psa nie ma wiedzy na temat rozmieszczenia stanowisk, aby nie wpłynąć nieświadomie na psa. Istotny jest również odpowiedni wariant. Podstawowym jest układ z materiału dowodowego na porównawczy, którego badanie każdy pies wykonuje trzykrotnie. Zgodność zapachowa oznaczana jest przez psy w różny sposób, np. przez siadanie, szczekanie, czy warowanie. Badanie można nagrać, co może stanowić materiał dowodowy wykorzystany w sądzie oraz można je poddać analizie.
Podsumowanie
Badanie osmologiczne może stanowić ważny dowód w sprawie i doprowadzić do ustalenia sprawcy czynu zabronionego. Należy jednak pamiętać, że na zabezpieczenie śladu zapachowego, jak również pracę psa ma wpływ wiele czynników, ponieważ ślady te są niezwykle delikatne. Pies musi być danego dnia w odpowiedniej kondycji a warunki w pomieszczeniu, w którym przeprowadza się badanie, muszą być odpowiednio korzystne, aby pies nie popełnił błędu. Niezwykle istotna jest tu rola techników kryminalistycznych, ich wiedza i doświadczenie, a także psiego przewodnika, który najlepiej zna swojego psa i również powinien mieć wiedzę na temat badań osmologicznych. To wszystko sprawia, że wynik badania osmologicznego nie jest tak jednoznaczny, jak na przykład odcisk palca, czy ślad biologiczny. Niemniej psy w służbie kryminalistycznej pełnią ważną funkcję i ich praca stale pomaga w wykrywaniu sprawców przestępstw.
Bibliografia:
K. Jamrożek: Badania zapachowe, “Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach” 2019, t. 28, cz. 1.
M. Gondorowicz: Wykorzystywanie psiego nosa w kryminalistyce, czyli słów kilka o osmologii w Polsce, [w:] Czwarte warsztaty kynologiczne, Zakład Karny w Goleniowie, 18 maja 2018.
A. Ruszczyk: Osmologia w służbie kryminalistyki, “Gazeta Śledcza”, 15 października 2018, https://gazetasledcza.pl/2018/10/osmologia-w-sluzbie-kryminalistyki/ (19.08.2024)
Bezpiecznik.org 