Nadrzędnym zadaniem każdego państwa jest zapewnianie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Do tego celu powstało wiele instytucji odpowiedzialnych za ochronę oraz obronę ludzi czy pilnowanie porządku publicznego. Przykładem są siły zbrojne. W Polsce podstawowym zadaniem wojska jest zapewnienie niepodległości, niepodzielności granic, integralności terytorialnej czy dbanie o suwerenność państwa. W wyniku postępu technologicznego oraz coraz to nowszych wyzwań bądź zagrożeń, Polska musiała dokonać zmian w szeregach swojej armii. W celu polepszenia bezpieczeństwa swoich obywateli rządzący zdecydowali się na przeprowadzenie profesjonalizacji sił zbrojnych. Jednym z bodźców do zmiany był udział Polski w misjach zagranicznych. Model armii, jaki był w kraju na początku XXI w., nie sprawdził się w trakcie misji w Iraku czy Afganistanie. Dotychczasowa obowiązkowa służba była wystarczająca jedynie w obrębie własnego państwa. Natomiast w momencie przystąpienia Polski do sojuszy, takich jak NATO oraz UE, rządzący również zobowiązali się do uczestnictwa w misjach stabilizacyjnych. Dostosowywanie się do standardów sojuszniczych było obowiązkiem Polski.
Co to jest profesjonalizacja?
Profesjonalizacja jest to „proces jakościowej i ilościowej transformacji zasobów kadrowych i sprzętowych Wojska Polskiego”1. Dotyczy trzech obszarów: żołnierzy i pracowników wojska, modernizacji technicznej oraz szkolenia armii. Zmiany wprowadzane są stopniowo. Jednym z głównych celów profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP było zastąpienie dotychczasowej obowiązkowej służby wojskowej dobrowolną służbą wojskową. Założeniami tego procesu również było podnoszenie zdolności bojowych wojska oraz jakości armii.
Zmiana dotychczasowego trybu wojska na zawodową armię nastąpiła dzięki przyjęciu Programu Profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2008-2010. Na podstawie tego dokumentu dokonały się największe zmiany w procesie uzawodowienia sił zbrojnych. Program ten zakładał realizację założeń w ciągu dwóch lat w trzech etapach. Głównymi zmianami dokonanymi na mocy programu profesjonalizacji było przejście z systemu, w którym obywatele pełnili obowiązkową służbę na system ochotników. Od 1 stycznia 2009 roku została zawieszona zasadnicza służba wojskowa. Ochotnikami przystępującymi do wojska mogli być zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Zostały utworzone Narodowe Siły Rezerwowe (NSR). Proces profesjonalizacji przyniósł dużo zmian w działaniu polskich sił zbrojnych.
Skutki procesu profesjonalizacji
Przede wszystkim w wyniku przejścia służby – z obowiązkowej na dobrowolną – zmniejszyła się liczba żołnierzy. W procesie zmian postawiono na jakość wojska, a nie na ilość. Rządzącym zależało, aby podnieść poziom wyszkolenia oraz gotowości sił zbrojnych. Armia zawodowa miała składać się ze specjalistów. Dotychczas obowiązkowa służba wojskowa trwała 9 miesięcy. Był to okres zdecydowanie zbyt krótki, aby móc wykształcić pewne umiejętności przydatne na froncie. Zmniejszenie liczby wojska pozwoliło na lepsze oraz dokładniejsze szkolenia wojskowe. Ponadto, wyposażenia indywidualne żołnierzy również uległy poprawie. Efekt postawienia na jakość armii, a nie na jej ilość, bez wątpienia wpłynął pozytywnie na rozwój wojska, jednak zmniejszenie liczebności sił zbrojny niesie za sobą również negatywne konsekwencje. W 2010 roku zakładano, iż armia będzie liczyć 120 tys. żołnierzy zawodowych oraz NSR. Było to zdecydowanie za mało. Polska w wyniku nagłego ataku z zewnątrz nie byłaby w stanie się obronić. Dużym wsparciem w wykonywaniu zadań zawodowych żołnierzy były Narodowe Siły Rezerwowe. Byli to żołnierze rezerwy, którzy otrzymali swój przydział kryzysowy. Mieli oni przeciwstawiać się zagrożeniom militarnymi, jak i niemilitarnym płynącym z kraju, jak i z zagranicy. Niestety z czasem coraz mniej było chętnych do NSR. Według raportu NIK: „system zachęt do służby w NSR, w postaci uprawnień i świadczeń, okazał się nieefektywny”2. Dużym problemem okazał się brak odpowiedniego finansowania za służbę oraz obawa przed utratą pracy. Z czasem państwo starało odbudować się swój potencjał oraz poprawić ilość szkolonych rezerw. W 2017 r. wprowadzone zostały Wojska Obrony Terytorialnej oraz Legia Akademicka (program przeszkolenia studentów).
Proces profesjonalizacji spowodował zwiększenie wymaganych kompetencji od żołnierzy. Jest to bez wątpienia ogromny plus, jak i zarazem niesie za sobą negatywne skutki. W armii zawodowej duży nacisk postawiono na umiejętności językowe. Każdy żołnierz powinien mieć przynajmniej w stopniu komunikatywnym opanowany jeden język obcy. Obecnie mocno pożądane w szeregach armii jest również wykształcenie techniczne, bądź tytuł naukowy inżyniera. Postęp technologiczny oraz przeróżne modernizacje uzbrojenia wymagają wykształconej kadry. Jednak podniesienie wymagań może nieść za sobą również negatywne skutki. Bez wątpienia, nie wszyscy są w stanie spełnić wymagań związanych z podnoszeniem kwalifikacji. Takie osoby bardzo często doświadczają wypalenia zawodowego, czego konsekwencją jest rezygnacja ze służby. Jest to utrata ludzi doświadczonych.
Program profesjonalizacji wprowadził możliwość odbywania służby kontraktowej, bądź stałej. Służba kontraktowa jest zawierana z żołnierzem zawodowym na okres maksymalnie 12 lat. Jest to służba terminowa, pełniona w jednym lub kilku okresach we wszystkich korpusach. Istnieje możliwość przejścia żołnierza (spełniającego odpowiednie warunki) z kontraktowej służby wojskowej na stałą. Efektem wprowadzenia służby kontraktowej jest pozbywanie się doświadczonych żołnierzy z armii. Najczęściej dotyka to szeregowych. Przez okres kontraktu żołnierz nabywa doświadczenia, jednakże poprzez niewystarczające wykształcenie nie może kontynuować dalszego pełnienia służby zawodowej. Wynika to z ograniczeń kontraktowych, narzuconych przez Ustawę o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Ogromnym problemem, który powstał w wyniku profesjonalizacji jest również biurokratyzacja wojska. Uzawodowienie żołnierzy skutkowało przejściem na tryb pracy etatowej. Problemem stała się również liczba żołnierzy pracujących w biurach. Coraz więcej żołnierzy zajmuje się dokumentami, zamiast w tym czasie zwiększać swoją gotowość bojową.
Podsumowanie
Podsumowując, profesjonalizacja to proces, który dokonał wielu zmian w wojsku. Polska w bardzo krótkim czasie przeszła z obowiązkowej służby wojskowej na zawodową oraz dobrowolną armię. Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP jest procesem ciężkim do jednoznacznej oceny. Wprowadziła bez wątpienia wiele pozytywnych zmian np. wstąpienie do armii z wyboru. Jednak również niesie za sobą wiele negatywnych aspektów, które powinny zostać poprawione. Przykładem jest większa bezbronność społeczeństwa. Wskutek zniesienia obowiązkowych szkoleń wojskowych społeczność – w większości – nie jest przygotowana na wypadek kryzysu bądź wojny. W momencie wystąpienia zagrożenia może stanowić to duże niebezpieczeństwo dla państwa.
- L. Laszczak, Armia profesjonalna, czyli jaka?, „Wiedza Obronna”, 2009, nr 3, s. 49. ↩︎
- Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Warszawa 2010, s. 22. ↩︎
Bibliografia:
Betniuk M., Wpływ profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na ewaluację komponentu rezerw osobowych Sił Zbrojnych RP XXI wieku [w:] Bezpieczeństwo krajowe i międzynarodowe w XXI wieku, red. M. Tomczyk, Łódź-Kielce 2020.
Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Warszawa 2010.
Korolczuk A., Transformacja Sił Zbrojnych RP 1999-2014. Aspekt finansowy, „Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Studia i Prace / Szkoła Główna Handlowa”, 2016, nr 3.
Laszczak L., Armia profesjonalna, czyli jaka?, „Wiedza Obronna”, 2009, nr 3.
Pasek D., Uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju sił zbrojnych, „Rocznik Bezpieczeństwa Morskiego” 2016, r. X cz. IV.
Paszkowski M., Profesjonalizacja Sił Zbrojnych RP jako przykład zmian w wielkich grupach społecznych, „Bezpieczeństwo Narodowe”, 2011, nr 19.
Swatowska A., Próba analizy wpływu Programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na lata 2008-2010 oraz jego wpływ na obronność państwa, „Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej”, 2014, nr 1(9).
Baczyk N., Widmo kryzysu, czyli o profesjonalizacji raz jeszcze, https://www.magnum-x.pl/artykul/widmokryzysuczylioprofesionalizacjirazjeszcze, [dostęp: 16.06.2023].
Rząd przyjął program profesjonalizacji armii, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/29771,rzad-przyjal-program-profesjonalizacji-armii.html, [dostęp: 16.06.2023].
Bezpiecznik.org 