Dyplomacją prewencyjną nazywamy działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu sporów na arenie międzynarodowej, a także ich eskalacji i rozprzestrzeniania się w sytuacjach, w których już wystąpiły. We współczesnym, zglobalizowanym świecie powinna stanowić jedyny środek rozwiązywania rozbieżności interesów, pojawiających się w erze zintensyfikowanych relacji międzypaństwowych.
Znaczenie Dyplomacji Prewencyjnej w świetle prawa międzynarodowego
Pomimo usilnych starań instytucji odpowiedzialnych za utrzymywanie pokoju i ustanowienia prawa konfliktów zbrojnych, nie udało się stworzyć rzeczywistości międzynarodowej wolnej od starć, gdyż konflikty od wieków stanowią nieodłączny element stosunków międzynarodowych. Mimo tego, aby zapewnić globalną stabilność, strony prawa międzynarodowego powinny stawiać na rozwój środków dyplomatycznych. Dyplomacja prewencyjna ma charakter zapobiegawczy i ma przeciwdziałać powstawaniu sporów, które mogłyby eskalować i przerodzić się w konflikt zbrojny. W Karcie Narodów Zjednoczonych w art. 33 sformułowano pokojowe metody rozwiązywania sporów. Według niego państwa w sporze powinny dążyć do jego zakończenia m.in. poprzez rokowania, pośrednictwo, koncyliację czy rozjemstwo. W 1960 roku dyplomację prewencyjną zdefiniował Dag Hammarskjod – były Sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wydarzenia z okresu dwublokowej rywalizacji były impulsem do rozpoczęcia rozmów o zwiększeniu stosowania środków dyplomatycznych, jednak dopiero era pozimnowojenna przyniosła ich dalszy rozwój.
Rola ONZ w dyplomacji prewencyjnej
Organizacja Narodów Zjednoczonych odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu konfliktom na świecie, a środki dyplomatyczne stanowią fundament jej funkcjonowania. W związku z tym, że podejmuje kroki, które mają na celu rozwiązanie konfliktów jeszcze w ich początkowych fazach. Są to m.in. działania o charakterze monitorującym, czy mediacyjnym, skoncentrowane na zidentyfikowaniu potencjalnych napięć między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Dzięki utworzeniu misji obserwacyjnych i współpracy z lokalnymi organizacjami ONZ zbiera informacje o aktualnej sytuacji w miejscach, w których prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu jest największe. Wszelkie podejmowane działania odbywają się w myśl zasady, wedle której korzystniej jest zapobiegać występowaniu sporów, niż je później rozwiązywać.
Klasyfikacja
Współpraca wielu aktorów stosunków międzynarodowych w celu utrzymania pokoju na świecie obejmuje następujące rodzaje działań:
1. Wczesna dyplomacja prewencyjna – ukierunkowana na rozwiązanie sporu na długo przed jego przekształceniem się w pełnoskalowy konflikt. Obejmuje działania polegające na monitorowaniu sytuacji na danym obszarze geograficznym, żeby możliwie jak najwcześniej wykryć występujące napięcia i neutralizować je u źródła. Wykorzystuje się do tego analizę pozyskanych danych wywiadowczych i korzysta z dostępnych raportów dotyczących sytuacji geopolitycznych na świecie.
2. Opóźniona dyplomacja prewencyjna – dotyczy sytuacji, w których doszło już do sporu, a instytucje odpowiedzialne za utrzymanie międzynarodowego porządku podejmują działania mające na celu jego natychmiastowe zakończenie. W sytuacji, w której nie udało się zapobiec wystąpieniu konfliktu, kluczowe jest jego jak najszybsze wygaszenie, bo im bardziej rozwinięty konflikt, tym trudniejsze jest pogodzenie skłóconych stron, a koszty przedsięwzięcia wzrastają.
Dyplomacja prewencyjna zastosowana w praktyce
Zdarzają się sytuacje, w których dzięki zastosowaniu środków dyplomatycznych, udaje się zapobiec wystąpieniu konfliktu i załagodzić napięcia międzypaństwowe. Z takich rozwiązań skorzystano, gdy i tak już wrogie stosunki sąsiedzkich państw na Bałkanach zaczynały eskalować. Po rozpadzie Jugosławii w latach 90. Macedonia była szczególnie narażona na problemy o podłożu etnicznym i destabilizację wewnętrzną. Istniała obawa, że dojdzie do konfliktu między większością macedońską a mniejszością albańską zamieszkującą tamte tereny. Obserwująca całą sytuację ONZ utworzyła Siły Prewencyjne (Zapobiegawcze). Tak powstała misja UNPREDEP, będąca pierwszą w historii działania Organizacji operacją o wyłącznych kompetencjach prewencyjnych. Dzięki obecności żołnierzy ONZ i zastosowaniu środków dyplomatycznych udało się rozwiązać kwestię granic i ustabilizować sytuację w kraju, czego nie uniknęli jej sąsiedzi, tacy jak np. skonfliktowane od lat Kosowo.
Pomimo tego, że dialogiem i kompromisem zdołano zapobiec wielu konfliktom na świecie, nie zawsze jednak środki dyplomacji prewencyjnej okazują się na tyle skuteczne, aby zapobiec rozlewowi krwi. Z niepowodzeniem wykorzystania narzędzi dyplomatycznych mieliśmy do czynienia w 1990 roku, w którym doszło do agresji Iraku na Kuwejt. Zabiegi prewencyjne prowadzone były na szeroką skalę przez wiele miesięcy przed faktyczną agresją zbrojną. Przeprowadzono działania zarówno o charakterze regionalnym, jak i takie o wymiarze międzynarodowym. W rozmowy pokojowe zaangażowano państwa ościenne oraz Ligę Państw Arabskich, która stworzyła przestrzeń do dialogu pomiędzy przedstawicielami obu stron. ONZ również nieskutecznie próbowała swoich sił w stłumieniu napięć powstałych w wyniku roszczeń terytorialnych Iraku. Jednym z powodów, przez które nie udało się zatrzymać sporu przed jego wybuchem, było to, że organizacje nie użyły wystarczających środków dyplomatycznych, a reakcja była opóźniona. Początkowo lekceważono również gromadzenie się wojsk irackich przy granicy z Kuwejtem, a w sytuacji tak silnie występujących napięć pomiędzy państwami, najważniejszym czynnikiem, decydującym o ich skuteczności jest czas działania.
Bibliografia:
M. Sikora-Gaca: In the Circle of the Theory of Diplomacy. The Chosen Aspects of National Security. https://www.researchgate.net/publication/290315452_W_kregu_teorii_dyplomacji_Wybrane_aspekty_bezpieczenstwa_panstwa_In_the_Circle_of_the_Theory_of_Diplomacy_The_Chosen_Aspects_of_National_Security/citations (dostęp: 22.11.2024).
M. Musioł: Operacje pokojowe i dyplomacja prewencyjna oraz ich podstawy w polityce zewnętrznej UE w XXI wieku. https://rocznikbezpieczenstwa.pl/ojs/index.php/rbm/article/view/324/298 (dostęp:23.11.2024).
M. Macioszek: Dyplomacja prewencyjna Unii Europejskiej w pozimnowojennej Europie. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_K_Politologia/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_K_Politologia-r2003-t10/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_K_Politologia-r2003-t10-s7-23/Annales_Universitatis_Mariae_Curie_Sklodowska_Sectio_K_Politologia-r2003-t10-s7-23.pdf (dostęp: 22.11.2024).
Zalecenie Parlamentu Europejskiego z dnia 17 stycznia 2024 r. dla Rady, Komisji oraz Wiceprzewodniczącego Komisji / Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa w sprawie roli dyplomacji prewencyjnej w rozwiązywaniu zamrożonych konfliktów na świecie – zmarnowana szansa czy zmiana na przyszłość? (2023/2050(INI)) https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/p9-ta-2024-0034-rola-dyplomacji-prewencyjnej-w-rozwiazywaniu-zamrozonych-72388592 (23.11.2024).
Bezpiecznik.org 