Zasada Odpowiedzialności za Ochronę (Responsibility to Protect, R2P) to globalne zobowiązanie, przyjęte w celu zapobiegania masowym naruszeniom praw człowieka. Zgodnie z przyjętą doktryną, obowiązkiem każdego państwa jest zapewnienie ochrony swoich obywateli przed ludobójstwem, zbrodniami wojennymi, czystkami etnicznymi i zbrodniami przeciwko ludzkości. Jeżeli państwo jest niezdolne lub niechętne do wykonania swojego zobowiązania, wynikającego z posiadanej suwerenności, odpowiedzialność ta spoczywa wówczas na społeczności międzynarodowej.
Geneza powstania
Zasada R2P powstała w odpowiedzi na liczne niepowodzenia, związane z reagowaniem na masowe zbrodnie przeciwko ludzkości w latach 90. XX wieku. Brak jednoznacznych zasad dotyczących kwestii interwencji humanitarnych oraz niezdolność ONZ do skutecznego reagowania na zaistniałe kryzysy rozpoczęło dyskusję mającą na celu uregulowanie przepisów międzynarodowych. Już w 2000 roku z inicjatywy rządu Kanady powołano International Commission on Intervention and State Sovereignty (Komisja ICISS). Efektem pracy komisji był utworzony rok później raport, z którego jasno wynikało, że suwerenność państwowa jest nie tylko przywilejem, lecz przede wszystkim stanowi obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim obywatelom państwa. Suwerenność nie jest już rozumiana jako absolutna niezależność od innych podmiotów, lecz zależna od skuteczności wypełniania obowiązku zapewnienia ochrony praw człowieka swoich obywateli. W sytuacjach, w których państwo nie jest w stanie uchronić ludność przed zagrożeniem, a szczególnie jeśli dopuszcza się łamania praw człowieka w wobec swoich obywateli, społeczność międzynarodowa ma prawo, a wręcz jest moralnie zobowiązana interweniować w trosce o dobro ludności cywilnej. W raporcie zwrócono szczególną uwagę na trzy elementy:
- responsibility to prevent (odpowiedzialność za zapobieganie)
- responsibility to react (odpowiedzialność za reagowanie)
- responsibility to rebuild (odpowiedzialność za odbudowę)
Raport i jego części składowe dały początek przyjętemu przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Dokumentu Końcowego Szczytu Światowego z 2005 r.
Doktryna R2P w praktyce – niepowodzenia i sukcesy
Jednym z najgłośniejszych przypadków wykorzystania Zasady Odpowiedzialności za Ochronę jest sprawa Libii, państwa od lat pogrążonego w kryzysie wewnętrznym. Interwencja w Libii miała miejsce w trakcie arabskiej wiosny w 2011 roku, gdy Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 1973. Jej głównym celem była ochrona ludności cywilnej przed reżimem Muammara Kaddafiego. Jego trwające od ponad 40 lat autorytarne rządy wywołały falę protestów, brutalnie tłumionych przez aparat policyjny i wojskowy. Ostrzeliwano ludność cywilną i dopuszczamy się masowego łamania praw człowieka. Wydarzenia te jedynie potwierdziły konieczność interwencji, która miała zapobiec eskalacji i umiędzynarodowieniu konfliktu. Rewolucja zezwoliła na użycie “wszelkich niezbędnych środków” poza wykorzystaniem okupacji lądowej. W oparciu o rezolucję koalicja państw pod dowództwem Sojuszu Północnoatlantyckiego podjęła interwencję. Egzekwowano strefę zakazu lotów, nałożono embargo na broń oraz atakowano siły Kaddafiego, które realnie zagrażały życiu mieszkańców Libii. Pomimo początkowego poparcia dla interwencji państw takich jak USA, Wielka Brytania i Francja, interwencja stała się przedmiotem poważnej krytyki. Głównym celem zasady R2P jest ochrona ludności cywilnej i zapewnienie im bezpieczeństwa. Działania podjęte przez Sojusz znacznie wykraczały jednak poza przyjęty cel. Zarzucano interwentom, że prowadzą działania, które zmierzają obaleniu władzy przywódcy kraju. Gdy w październiku 2011 roku Kaddafi został schwytany i zabity, Libia pogrążyła się w całkowitym chaosie. Państwa interweniujące nie miały skutecznego planu na realną pomoc dla obywateli, a po obaleniu reżimu pozostawiono państwo bez poprawnie działających struktur państwowych. Z jednej strony interwencja zatrzymała niebezpieczeństwo wynikające z reżimu prezydenta, z drugiej jednak jej długofalowe skutki podważyły skuteczność samej doktryny.
Najczęściej wykorzystywanym przykładem względnie skutecznego użycia R2P jest Interwencja na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Aby zrozumieć motyw interwencji, należy przybliżyć tło konfliktu. W 2010 roku odbyły się tam wybory prezydenckie, które wygrał Alassane Ouattara. Ówczesny prezydent (Laurent Gbagbo) odmówił pokojowego oddania władzy, co wywołało zamieszki zwolenników obu kandydatów, na których skutek śmierć poniósł ponad 3000 osób. W wyraźny sposób naruszono tam prawa człowieka, gdyż dochodziło do tortur, przestępstw na tle seksualnym i publicznych egzekucji. Misja ONZ obecna była w tym kraju jeszcze przed wybuchem zamieszek. Wraz z siłami francuskimi udzielono poparcia nowo wybranemu prezydentowi i skupiono się na ochronie ludności cywilnej. Interwencja była natychmiastowa, legalna i przeprowadzona w jasny sposób, dzięki czemu szybko ograniczono skalę przemocy i udzielono wsparcia mieszkańcom.
Podsumowanie
Doktryna Responsibility to Protect stanowi jedno z najważniejszych narzędzi we współczesnym systemie międzynarodowym, w zakresie ochrony ludności cywilnej. Bezpośrednią przyczyną jej powstania były dramatyczne w skutkach naruszenia praw człowieka pod koniec XX wieku. Wydarzenia z Rwandy, Bośni, czy Kosowa pokazały, że społeczność międzynarodowa nie dysponuje odpowiednim mechanizmem reakcji, który mógłby zapobiegać takim wydarzeniom. Mimo tego, że początkowe zastosowanie doktryny budziło wątpliwości i kontrowersje, dziś stanowi jedno z najbardziej potrzebnych narzędzi, dzięki którym można zapewnić ochronę ludności cywilnej, której prawa łamane są przez rządzących.
Bibliografia:
Dokument Końcowy Szczytu Światowego, 2005 World Summit Outcome UNGA Res A/60/1 z 16 września 2005 r.
Zasada ONZ dotycząca obowiązku ochrony (2012/2143(INI)). – Dz.U.UE.C.2016.45.89
Rezolucja ZO A/RES/59/193 z 18 marca 2005 r. w sprawie promocji demokratycznego i sprawiedliwego porządku międzynarodowego
Bezpiecznik.org 