Współczesne rozumienie bezpieczeństwa coraz mniej przypomina klasyczne, militarne podejście znane z XX wieku. Granice między lokalnym incydentem a globalnym kryzysem zacierają się, a bezpieczeństwo nabiera wymiaru wieloaspektowego. Coraz większe znaczenie mają czynniki wcześniej marginalizowane – rozwój technologii cyfrowych, zmiany klimatyczne czy gwałtowny postęp w dziedzinie sztucznej inteligencji. W efekcie tradycyjne modele, skoncentrowane na sile państwa i jego zdolnościach obronnych, okazują się niewystarczające.
Cyberprzestrzeń jako nowa arena zagrożeń
Internet i technologie informatyczne stworzyły pole walki, które obejmuje zarówno infrastrukturę krytyczną, jak i mechanizmy demokratyczne. Atak w sieci może sparaliżować elektrownię, system bankowy, a nawet wpłynąć na procesy wyborcze. Jak zauważył jeden z badaczy, „informacja i komunikacja stały się kluczowym obszarem ryzyka, a skuteczna odpowiedź wymaga jasnych regulacji i realnych sankcji”.
Z tego względu bezpieczeństwo cyfrowe nie może być wyłącznie sprawą poszczególnych państw. Potrzebne są strategie obejmujące zarówno poziom krajowy, jak i międzynarodowy. Wymiana danych wywiadowczych, wspólne mechanizmy obrony i system sankcji stanowią fundament współczesnej polityki w tym obszarze.
AI i technologie podwójnego zastosowania – przyspieszenie ryzyka
Rozwój sztucznej inteligencji, podobnie jak technologii o podwójnym przeznaczeniu, stwarza nie tylko ogromne szanse, ale także rosnące zagrożenia. W literaturze podkreśla się, że „AI może potęgować istniejące ryzyka związane z bronią masowego rażenia, a jednocześnie generować zupełnie nowe”. Nie jest przypadkiem, że coraz częściej mówi się o konieczności aktualizacji rezolucji ONZ 1540 i wypracowania międzynarodowych zasad nadzoru nad tymi rozwiązaniami.
Historia dotychczasowych regulacji w dziedzinie broni nuklearnej, chemicznej czy biologicznej daje cenną lekcję: globalne wyzwania można kontrolować jedynie poprzez wspólne, ponadpaństwowe mechanizmy. Podobna logika powinna być zastosowana wobec AI.
Nowe paradygmaty: bezpieczeństwo ludzkie i podejście holistyczne
Tradycyjnie bezpieczeństwo utożsamiano z przetrwaniem państwa. Obecnie coraz częściej wskazuje się, że w centrum powinien znajdować się człowiek. Koncepcja human security zakłada, że jednostka i jej dobrostan są punktem odniesienia w świecie globalnych niepewności. Jak ujęto to w jednej z analiz: „perspektywa skoncentrowana na ludziach to właściwa droga w obliczu współczesnych wyzwań”.
Podobne podejście można dostrzec w chińskiej doktrynie bezpieczeństwa holistycznego, która obejmuje nie tylko aspekty militarne czy polityczne, lecz także gospodarcze, kulturowe i cybernetyczne. Ujęcie to można streścić słowami: „bezpieczeństwo obywateli to kompas, polityczne to fundament, ekonomiczne to filar”.
Co istotne, już w latach 80. Barry Buzan postulował odejście od wąskiego, militarnego definiowania bezpieczeństwa. Podkreślał konieczność uwzględnienia kwestii gospodarczych, społecznych i środowiskowych, które dziś są nieodłącznym elementem debat o globalnym bezpieczeństwie.
Wnioski: współpraca i interdyscyplinarność jako warunek przetrwania
XXI wiek przynosi zagrożenia o skali i charakterze wcześniej niespotykanym – od cyberataków, przez niekontrolowany rozwój AI, aż po wyzwania humanitarne i klimatyczne. Wymaga to elastycznych odpowiedzi, zdolnych łączyć różne dziedziny wiedzy i różne poziomy działania.
• Cyberbezpieczeństwo musi opierać się na połączeniu innowacji technologicznych z regulacjami prawnymi.
• Technologie podwójnego zastosowania, w tym AI, powinny być objęte systemem nadzoru inspirowanym dotychczasowymi doświadczeniami kontroli zbrojeń.
• Rozszerzone koncepcje, takie jak human security czy podejście holistyczne, oferują szerszą perspektywę, w której zarówno państwa, jak i obywatele są równoprawnymi elementami systemu bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo przyszłości to nie tylko armia i granice, ale przede wszystkim zdolność do współdziałania, adaptacji i budowania zaufania na poziomie globalnym.
Bibliografia:
ArXiv. (2024). AI and weapons of mass destruction: Revisiting UNSCR 1540 in the era of artificial intelligence New technologies and AI: envisioning future directions for UNSCR …
ArXiv. (2024). Learning from past governance of nuclear, chemical, and biological weapons for future AI governance [2409.02779] Governing dual-use technologies: Case studies of international security agreements and lessons for AI governance
Buzan, B. (1991). People, states, and fear: An agenda for international security studies in the post-cold war era (2nd ed.). Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.
COD Pressbooks. (n.d.). National and international perspectives and response to existing and emerging trends. National and International Perspectives and Response to Existing and Emerging Trends – Computers and Criminal Justice
Russian Law Journal. (2023). Legal aspects of cybersecurity and information security. CYBER THREATS AND CYBERSECURITY: EMERGING THREATS IN CYBER SPACE AND STRATEGIES TO COUNTER THEM | Russian Law Journal
Bezpiecznik.org 