W maju 2024 roku Nowa Kaledonia – francuskie terytorium zamorskie na Pacyfiku, stanęła w obliczu poważnego kryzysu politycznego i społecznego. Proponowana przez Paryż reforma prawa wyborczego, mająca na celu rozszerzenie elektoratu o osoby zamieszkujące archipelag co najmniej od dziesięciu lat, wywołała lawinę protestów społecznych o niezwykle silnej intensywności.
Nowa Kaledonia, będąca częścią Francji od ponad 170 lat, odgrywa kluczową rolę w strategii geopolitycznej Paryża w regionie Indo-Pacyfiku. W 1998 roku podpisano Porozumienie z Nouméa, które miało na celu stopniowe przekazywanie kompetencji lokalnym władzom, jednocześnie utrzymując terytorium w ramach Republiki Francuskiej. Jednym z kluczowych elementów tego porozumienia było zamrożenie elektoratu – prawo do głosowania mieli tylko rdzenni Kanakowie oraz osoby osiedlone przed 1998 rokiem, a także dzieci osób spełniających te kryteria na mocy artykułu 188 ustawy z dnia 19 marca 1999 roku. Propozycja zmiany tego systemu przez rząd francuski w 2024 roku spotkała się z gwałtownym oporem, który zaskutkował natychmiastową niemalże eskalacją napięć społecznych i politycznych.
Przyczyny kryzysu
Bezpośrednią przyczyną zamieszek była więc decyzja rządu francuskiego o rozszerzeniu prawa wyborczego na osoby zamieszkujące Nową Kaledonię co najmniej od dziesięciu lat. Dla znacznej większości Kanaków, a zatem rdzennej ludności archipelagu, była to jawna próba naruszenia ustaleń Porozumienia z Nouméa z 1998 roku i zagrożenie dla ich politycznej tożsamości. Jak jednak trafnie zauważa prof. Nicole George z Uniwersytetu w Queensland, protesty miały swoje źródło w głęboko zakorzenionych nierównościach społecznych i rasowych, które marginalizowały społeczność Kanaków. Podkreśla się również, że reformy prawa wyborczego same w sobie były katalizatorem, aczkolwiek samo źródło napięć tkwi w burzliwej, tegoż regionu, historii kolonializmu i nierównościach w wielu sektorach życia, szczególnie rdzennych Kanaków – między innymi w dostępie do edukacji, pracy czy zasobów. Wskazać także należy, jako zapalnik konfliktu, sam problem reprezentacji politycznej, jako że najnowsza reforma w swoich skutkach obejmowałaby problem korzyści płynących jedynie dla polityków sprzyjających rządowi francuskiemu, któremu w sposób oczywisty nie są przychylni rdzenni Kanacy, jak i ruchy niepodległościowe, które walczą o całkowitą separację regionu.
Dodatkowo sytuację pogarszały nierówności ekonomiczne, zwłaszcza w kontekście przemysłu niklowego, który jest jednym z głównych źródeł dochodów terytorium. Kryzys w tymże sektorze, spowodowany m.in. wysokimi kosztami produkcji i konkurencją ze strony innych krajów, takich jak Indonezja, jedynie podsycił frustrację mieszkańców Nowej Kaledonii.
Przebieg zamieszek
Protesty rozpoczęły się w maju 2024 roku w stolicy – Nouméa. Szybko rozprzestrzeniły się na inne części archipelagu. Demonstracje przerodziły się w zamieszki, podczas których to dochodziło do starć z siłami porządkowymi, podpaleń, grabieży oraz blokad dróg. W wyniku tych wydarzeń zginęło 14 osób, mnóstwo zostało rannych, a same straty materialne oszacowano na około 3 miliardy euro. W odpowiedzi na eskalację przemocy władze francuskie ogłosiły stan wyjątkowy, wysyłając do Nowej Kaledonii dodatkowe siły zbrojne i policyjne. Mimo to sytuacja pozostawała napięta, a protesty trwały przez kilka miesięcy, prowadząc do dalszej destabilizacji regionu.
Konsekwencje dla bezpieczeństwa narodowego
Kryzys w Nowej Kaledonii miał poważne implikacje dla bezpieczeństwa narodowego Francji. Zakłócenia w produkcji niklu, kluczowego surowca dla przemysłu energetycznego i technologii zielonej transformacji, wpłynęły na globalne rynki, podkreślając, jak lokalne kryzysy mogą szybko przerodzić się w problem o zasięgu międzynarodowym . Dodatkowo destabilizacja Nowej Kaledonii wpłynęła na postrzeganą rolę Francji w regionie Indo-Pacyfiku. Utrata kontroli nad terytorium mogłaby osłabić jej wpływy w tym jakże ważnym strategicznie obszarze, co ma ogromne znaczenie w kontekście rywalizacji z Chinami i innymi mocarstwami.
Porozumienie Bougival jako krok ku przyszłości?
W odpowiedzi na kryzys, w lipcu 2025 roku, francuski rząd oraz lokalni politycy Nowej Kaledonii zadecydowali o podpisaniu tzw. Porozumienia Bougival, które przewiduje nadanie Nowej Kaledonii statusu „państwa w Republice Francuskiej”. Nowe rozwiązanie zakłada m.in. podwójne obywatelstwo (francuskie, jak i kaledońskie) oraz stopniowy transfer kompetencji w zakresie polityki zagranicznej i obronności. Jednakże umowa budzi mnóstwo kontrowersji, a i rośnie obawa o kolejny kryzys wewnętrzny w regionie. Międzynarodowe Forum Dekolonizacji uznało ją za niewystarczającą wobec aspiracji Kanaków do pełnej suwerenności, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż kluczowe kompetencje – takie jak obrona czy sprawiedliwość, nadal pozostają poza zasięgiem lokalnych władz, a zatem Nowa Kaledonia tak naprawdę nie stałaby się, mimo ugody, suwerennym państwem.
Wnioski
Kryzys w Nowej Kaledonii ukazuje, jak skomplikowane potrafią być procesy dekolonizacyjne oraz jak łatwo mogą one doprowadzić do destabilizacji, zarówno wewnętrznej, jak i międzynarodowej. Przykład opisany na podstawie studium przypadku tegoż regionu pokazuje, że zmiany w strukturze politycznej danego terytorium mogą mieć daleko idące konsekwencje, zarówno dla niego samego, jak i dla jego relacji z całą resztą świata.
Bibliografia:
George, N. (2024, May 15). Why is New Caledonia on fire? According to local women, the deadly riots are about more than voting rights. The Conversation. https://theconversation.com/why-is-new-caledonia-on-fire-according-to-local-women-the-deadly-riots-are-about-more-than-voting-rights-230199 [dostęp: 27.08.2025]
Rodriguez, Pierre-Emmanuel. „The Electoral Reform in New Caledonia as a Blessing in Disguise”. Verfassungsblog, https://verfassungsblog.de/a-blessing-in-disguise/ [dostęp: 27.08.2025]
Le Meur, P.-Y. (2024, May 21). New Caledonia: ‚The Kanak standard of living remains lower on average than that of other communities’. Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/politics/article/2024/05/21/new-caledonia-the-kanak-standard-of-living-remains-lower-on-average-than-that-of-other-communities_6672106_5.html [dostęp: 27.08.2025]
Tevahitua, R. (2024, October 24). A Destiny by Choice: New Caledonia’s Riots in 2024. Department of Pacific Affairs Working Paper, Coral Bell School of Asia Pacific Affairs, The Australian National University. https://hdl.handle.net/1885/733721741 [dostęp: 27.08.2025]
Hache, E. (2024, May 21). New Caledonia and the geopolitics of critical metals: Towards a disruption of the nickel market? Institut de Relations Internationales et Stratégiques (IRIS). https://www.iris-france.org/186392-new-caledonia-and-the-geopolitics-of-critical-metals-towards-a-disruption-of-the-nickel-market/ [dostęp: 27.08.2025]
International Decolonization Front finds Bougival Accord unacceptable, 29.07.2025, https://report.az/en/other-countries/international-decolonization-front-finds-bougival-accord-unacceptable/ [dostęp: 31.08.2025].
Bezpiecznik.org 