Doktryna Monroe

Dla każdego suwerennego państwa najważniejszym aspektem prowadzenia jego polityki jest posiadanie własnej doktryny realizowania interesów na arenie międzynarodowej. Tym właśnie dla Stanów Zjednoczonych była doktryna Monroe.

Ponadprzeciętny prezydent

Zanim przejdę do omówienia najważniejszych zagadnień owej doktryny, należałoby wspomnieć o twórcy tej koncepcji, czyli o Jamesie Monroe. Był on piątym prezydentem USA, który sprawował swoją kadencję w latach 1817-1825. Zanim objął stanowisko prezydenta, doświadczenie zbierał jako kongresmen czy też poseł w Paryżu. W momencie kiedy obejmował urząd prezydenta, na kontynencie amerykańskim dochodziło do wyzwalania się takich państw, jak Meksyk, Chile czy Brazylia spod jarzma hiszpańskiego i portugalskiego imperium. Monroe, jako liberał, oczywiście popierał te działania, ale również obawiał się tego, że te nowo powstające państwa, w celu zagwarantowania swojej niepodległości, zwrócą się do innego światowego imperium – Wielkiej Brytanii. Taka myśl zapoczątkowała kreowanie się doktryny Monroe.

Kluczowe orędzie

2 grudnia 1823 roku doszło do wydarzenia które na zawsze zmieniło politykę zagraniczną USA, orędzia Jamesa Monroe. W swym wystąpieniu przedstawił najważniejsze zagadnienia polityki zagranicznej. Mówił m.in. iż półkula zachodnia nie jest już obiektem kolonizacji i jest w pełni niepodległa. Każde działanie ze strony państw europejskich, ukierunkowane czy to na wprowadzenie systemu innego niż republikański, czy też ingerowanie w sprawy wewnętrzne państw obu Ameryk, byłoby postrzegane przez rząd USA jako zagrożenie dla bezpieczeństwa regionu. Od tego momentu nad półkulą zachodnią swoisty protektorat miała sprawować administracja Stanów Zjednoczonych. USA miało występować jako gwarant niepodległości państw obu Ameryk.

Ważnym elementem tego przemówienia było, iż prezydent zapewniał, że USA nie będą się mieszać w żadne spory na kontynencie europejskim. Tym samym zapoczątkował on trwającą do pierwszej wojny światowej politykę izolacjonizmu USA względem konfliktów w Europie.

Cele doktryny

Doktryna miała chronić Stany Zjednoczone oraz Amerykę Łacińską przed interwencją państw europejskich w sprawy Ameryk, oraz w pewnym sensie skierować politykę Paryża, Londynu i Berlina bardziej w kierunku Azji oraz Afryki. De facto tak się stało, gdyż w tym okresie można zauważyć intensyfikację działań tych państw w aspekcie kolonizacyjnym na wymienionych obszarach.

Istotnym elementem doktryny Monroe była neutralność amerykańska w stosunku do konfliktów europejskich. W obawie przed europejskimi konfliktami, oraz chęcią wyciągnięcia Stanów w swoistą grę polityczną, prezydent w swej doktrynie postulował prowadzenie wyłącznie wymiany handlowej z państwami europejskimi. Takie rozumowanie miało swoje podstawy. W trakcie swojego pobytu w Europie jako dyplomata, zauważył on jak wojny napoleońskie zmieniły oblicze kontynentu. Widoczny w nich imperializm wywoływał zasadne obawy co do ingerencji Europejczyków w zachodnią hemisferę.

Jak stosowano doktrynę

Przykładem realizacji tej doktryny, oraz, jak uważał W. Dobrzycki, jednym z powodów które skłoniły USA do jej stworzenia, była obecność rosyjskiego caratu na Alasce. Na długo przed ogłoszeniem doktryny Monroe, rosyjscy kupcy byli obecni na obszarze zachodniej części Ameryki Północnej. Pierwsze lata tej obecności upłynęły pod znakiem zawierania umów handlowych i zacieśniania relacji, lecz wraz ze zwiększeniem napływu osadników rosyjskich na Alaskę oraz możliwą ich ekspansją na obszar Kalifornii, rząd USA, korzystając z doktryny, zakwestionował ich obecność na tych obszarach. To właśnie to działanie, jak uważa Dobrzycki było pierwszym sygnałem z strony USA, że zachodnia hemisfera może należeć tylko do Stanów Zjednoczonych. W 1824 roku podpisano porozumienie demarkacyjne, które wyznaczało granicę między Rosją a USA. Stało się ono pierwszym sukcesem w duchu orędzia Monroego.

Przełomem w postrzeganiu doktryny oraz możliwości jej stosowania na arenie międzynarodowej była I Konferencja Haska z 1899 roku, na której przedstawiciele Wielkiej Brytanii, uznali że z tej doktryny wynika tradycyjne prawo USA do rozwiązywania konfliktów na półkuli zachodniej. Deklaracja ta była bodźcem do uznania doktryny jako zwyczaju w stosunkach międzynarodowych.

Znaczenie doktryny zostało też podkreślone w tekście traktatu wersalskiego, którego artykuł 21 głosił: “Zobowiązania międzynarodowe takie, jak traktaty w sprawie rozjemstwa i porozumienia, dotyczące pewnego terytorium, jak doktryna Monroe, zapewniające utrzymanie pokoju, nie są uważane za niedające się pogodzić z postanowieniami niniejszej Umowy”.

Krytyka doktryny

Historycy zauważają, że chociaż doktryna ta obiecywała sprzeciwiać się dalszemu kolonializmowi europejskiemu w obu Amerykach, miała radykalne implikacje dla polityki zagranicznej USA, ponieważ nie było żadnych ograniczeń dla własnych działań Waszyngtonu. Historyk Jay Sexton zauważa, że strategie stosowane do realizacji doktryny były wzorowane na tych stosowanych przez europejskie mocarstwa imperialne w XVII i XVIII wieku. Inny badacz, William Appleman Williams, postrzega tę doktrynę jako formę amerykańskiego imperializmu, opisując ją jako formę „imperialnego antykolonializmu”. Noam Chomsky twierdzi, że w praktyce doktryna Monroe jest wykorzystywana przez rząd USA jako gwarancja hegemonii i prawa do jednostronnej ingerencji w obu Amerykach.

Podsumowanie

Orędzie wygłoszone przez prezydenta USA, Jamesa Monroe, faktycznie zmieniło oblicze Stanów Zjednoczonych na wielu płaszczyznach. Zaczęto budować własną politykę zagraniczną, dzięki której USA stały się światowym graczem oraz budowały swoje wpływy na arenie międzynarodowej. Można powiedzieć, iż ta doktryna jest stosowana do dnia dzisiejszego. Za przykład można przytoczyć słowa wypowiedziane przez Donalda Trumpa w 2017 roku. Prezydent zasugerował wykorzystanie tej doktryny, kiedy odniósł się do interwencji wojskowej w Wenezueli po tym, jak dyrektor CIA Mike Pompeo powiedział, że degradacja tego kraju jest spowodowana możliwością ingerencji ze strony irańskich i wspieranych przez Rosję grup. Trump potwierdził swoje zaangażowanie we wdrażanie doktryny Monroe na 73. Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w 2018 roku. Z kolei przedstawiciele Wenezueli wymienili 27 przykładów, w których to, ich zdaniem, rząd USA zastosował tą doktrynę.