Szyicki Hezbollah w świetle rozpoczętego 8 października 2023 roku konfliktu między Hamasem, a państwem Izrael jest podmiotem budzącym duże emocje z uwagi na jego militarny potencjał oraz fakt, że jako jedyna arabska milicja uważana jest za organizację mogąca realnie zaszkodzić Izraelowi w otwartym konflikcie. Partia Boga jest jednak organizacją wyjątkową, która w przeciwieństwie do Al-Kaidy, ISIS czy wspomnianego Hamasu, nie jest uznawana w całości za organizację terrorystyczną przez państwa zachodu. Wyjaśnienie genezy tej organizacji oraz kwestii jego finansowania przez inne podmioty międzynarodowe jest kluczowa dla zrozumienia obecnego stanowiska i statusu jaki Hezbollah posiada w świecie arabskim jak i zachodnim. W pierwszej części serii skupię się właśnie na tych aspektach.
KWESTIA SZYICKA
Genezy ruchów społecznych, które doprowadziły do powstania tej szyickiej partii należy doszukiwać się w latach 40. ubiegłego wieku. Struktura społeczno-religijna ówczesnego Libanu — będącego do 1941 roku formalnie terytorium mandatowym Republiki Francuskiej — składała się z arabskich szyitów i sunnitów, chrześcijańskich maronitów oraz druzów. Liban (właść. Wielki Liban) — znajdujący się regionie targanym konfliktami od zarania dziejów — od 1920 na mocy konferencji w San Remo, zwołanej przez państwa ententy w celu podzielenia terytorium pokonanego i rozpadającego się Imperium Osmańskiego, wchodził w skład mandatu Syrii i Libanu znajdującego się pod francuską administracją. W 1926 roku uchwalono libańską ustawę zasadniczą, której — z perspektywy tematu tego rozdziału — kluczową zasada był konfesjonalizm, zakładający religijny podział władzy. Ówczesne libańskie społeczeństwo składało się z czterech głównych grup religijno-społecznych: chrześcijańscy maronici, grekokatolicy i inne społeczności chrześcijańskie (stanowiące około 45%), sunnitów (22% społeczeństwa), szyitów (około 19%) oraz druzów (6%). Aby uniknąć sporów politycznych wynikających ze zróżnicowania kulturowo-religijnego libańska konstytucja przewidywała (obecnie zgodnie z nowelizacją z 1990 roku zasada ta powinna być zniesiona) wprowadzenie zasady, umożliwiającej podział stanowisk w najwyższych kręgach władzy zgodnie z procentowym udziałem danej grupy w społeczeństwie. Tak o to libański konfesjonalizm przyznał chrześcijanom prezydencki fotel, sunnitom stanowisko premiera, szef izby parlamentu przypadł szyitom, natomiast stanowisko Szefa Sztabu Armii przypadło społeczności druzyjskiej.
Najważniejsza — z naszego punktu widzenia — społeczność szyicka zamieszkująca obszar południowego Libanu oraz dolinę Bekaa w muhafazie (prowincji) Baalbek, pozbawiona religijnego protektora i mającego moc sprawczą przedstawicielstwa, była dyskryminowana i marginalizowana w życiu społeczno-politycznym. Potrzebę partycypacji szyitów w społeczeństwie obywatelskim uwolnił dopiero Musa as-Sadr w 1958 roku. Ten szyicki Irańczyk libańskiego pochodzenia, który osiadł w Tyrze, rozpoczął tworzenie życia społeczno-politycznego szyickiej społeczności. Zostając przewodniczącym utworzonej w 1969 roku Najwyższej Rady Szyickiej, której głównymi założeniami politycznymi było dążenie do jedności wszystkich muzułmanów, współpraca szyickich ugrupowań i udzielenie pomocy palestyńskiemu ruchu oporu. W czasie jego duchowego przywództwa (do 1978 roku), w wyniku konfliktów takich jak I i II wojna izraelsko-arabska, wojna sześciodniowa czy wojna Jom Kippur zza południowej granicy Libanu zaczynają napływać palestyńscy uchodźcy, których obecność i utworzone przez nich organizacje staną się jedną z pośrednich przyczyn zbliżającej się wojny domowej w Libanie. Znaczne zwiększenie się procentowego udziału szyitów w społeczeństwie (według danych na 2022 roku, szyici stanowią około 32%) umocniło w szyitach przekonanie, iż powinni mieć oni większe przedstawicielstwo polityczne. To, wraz z pogłębiającym się konfliktem społecznym, spowodowanym właśnie sekciarskim podziałem władzy objawiającej się zasadzie konfesjonalizmu i niewydolnością państwowej administracji stanowiło podwaliny do wojny domowej. Dodatkowo obecność OWP (Organizacja Wyzwolenia Palestyny) w Libanie, oraz ingerencja Syrii oraz Izraela w libańską politykę wewnętrzna doprowadziła do powstania dwóch wrogich sobie obozów politycznych, które w 1975 roku po zabójstwie na jednego parlamentarzystów rozpoczęły trwającą do 1990 roku wojnę domową.
KONSTYTUOWANIE SIĘ SZYICKICH RUCHÓW
Wspomniany wcześniej Musa al-Sadr w wyniku rozpoczętej wojny domowej w Libanie, tworzy organizację mającą na celu zabezpieczenie interesów szyickiej społeczności w trwającym konflikcie. Oddziały Libańskiego Ruchu Oporu — bo tak właśnie nazywała się ta organizacja, której popularniejsza wersja nazwy brzmi “Amal”, z arab. nadzieja — zostały utworzone w roku 1975 i skupiła wokół siebie dużą część społeczności szyickiej. Amal na początku swojej działalności, a co za tym idzie i początku wojny domowej – skupiał się głównie na pragmatycznych celach zakładających możliwie jak najszybsze wyzwolenie południowego Libanu spod izraelskiej okupacji oraz poprawie sytuacji społeczności szyickiej. W wyniku działań al-Sadra, szycika społeczność skonsolidowała się i zaczynała nabierać znaczenia w życiu politycznym Libanu. Organizacja utrzymywała również bliskie kontakty z rządzącymi ówcześnie Syrią alawitami. Musa as-Sadr zniknie w tajemniczych okolicznościach w roku 1978 podczas delegacji do Libii fakt, że przez prawie 10 lat oczekiwano na jego powrót i dalej uznając go za przywódcę organizacji niech będzie potwierdzeniem autorytetu duchownego w szyickiej społeczności Libanu.
Kluczowym wydarzeniem dla rozwoju szyickich ruchów w Libanie jest upadek monarchii i zastąpienie go rządami opartymi na fundamentalizmie islamskim w Iranie. Powodzenie Irańskiej rewolucji islamskiej i wynikające z tego scentralizowanie roli szyitów w polityce tego państwa spowodowało pojawienie się potężnego — sprzyjającego organizacjom szyickim w regionie — mocarstwowo nastawionego gracza, którego głównym celem było zjednoczenie świata muzułmańskiego na wzór perski. Irański plan polityczny zakładał — właściwie dalej zakłada — tworzenie, wspieranie i finansowanie różnych szyicki organizacji, które jako bezpaństwowi aktorzy stanowiliby narzędzie do realizacji irańskich celów. Możliwość stworzenia i kontrolowania zależnego od siebie podmiotu w Libanie, państwie sąsiadującym z tzw. “małym szatanem” – Izraelem, byłaby dla Iranu znaczącym game-changerem. Taka idea padła w Libanie na podatny grunt. Ówcześnie jedyna znacząca szyicka organizacja, czyli ruch Amal, była organizacją prezentująca realistyczne cele i skupiająca się głównie na kwestii szyickiego społeczeństwa obywatelskiego. Takie założenia nie wystarczały, młodszym i radykalniejszym członkom organizacji (takim jak Abbas al-Musawi, Hassan Nasrallah czy Subhi al-Tufajli), którzy zainspirowani sukcesem irańskiej rewolucji islamskiej i będący pod wpływem nauk ówczesnego ajatollaha Iranu Ruhollaha Chomeiniego pragnęli przeprowadzenia rewolucji również w Libanie. Ruch Amal i jego kierownictwo nie było przychylne takiemu rozwiązaniu co rozpoczęło rozłam w organizacji. Zauważywszy to irańska administracja wysyła do Libanu kontyngent Korpusu Strażników Rewolucji, którego głównym celem jest militaryzacja i szkolenie tej części członków Libańskiego Ruchu Oporu domagających się wprowadzenia republiki islamskiej. Iran do dzisiaj silnie (finansowo i politycznie) wspiera Hezbollah, według danych FDD (Foundation for Defense and Democracies) tylko w 2018 roku Teheran przeznaczył na wsparcie Partii Boga od 700 do 800 milionów dolarów.
Finalnie w wyniku wyżej wymienionych czynników pośrednich, a także przyczyny bezpośredniej jaką była Izraelska inwazja na południowy Liban w ramach operacji “Pokój dla Galilei”, w 1982 roku powstaje organizacja Hezbollah (حزب ﷲ – Ḥizb Allāh), zrzeszająca tych, których głównym celem będzie:
a) ustanowienie w Libanie republiki islamskiej na wzór Iranu;
b) doprowadzenie do wycofania się z terytorium Libanu sił ONZ;
c) zwalczanie wszelkich wpływów świata zachodniego oraz doprowadzenie do wycofania się wojsk izraelskich, następnie zniszczenie państwa Izrael, postrzeganego jako tzw. „małego szatana”;
d) ustanowienie rządów islamskich nad Palestyną.
Cele te zostały sformułowane w wydanym w 1985 roku politycznym manifeście organizacji zatytułowanym “List otwarty Hezbollahu do wydziedziczonych w Libanie i do całego świata” i stały się wyznacznikiem programu politycznego partii, która kilkanaście lat później stworzy w Libanie państwo w państwie.
Bibliografia:
1. R. Maktabi, “The Lebanese Census of 1932 Revisited. Who Are the Lebanese?”, British Journal of Middle Eastern Studies, vol. 26, nr. 2, 1999, s. 219–41. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/195924. [dostęp: 10.01.2024]
2. R. Siklawi, “THE DYNAMICS OF THE AMAL MOVEMENT IN LEBANON 1975-90.” Arab Studies Quarterly, vol. 34, nr. 1, 2012, s. 4–26. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/41858677. [dostęp: 10.01.2024]
3. FDD, “Iran Spends $16 Billion Annually to Support Terrorists and Rogue Regimes.” FDD, 10.01.2018, http://www.fdd.org/analysis/2018/01/10/iran-spends-16-billion-annually-to-support-terrorists-and-rogue-regimes/, [dostęp: 10.01.2024]
4. A. Luci, “Hezbollah: An Iranian Project?”, National Security and the Future, vol. 10, nr. 1, 2009, https://nsf-journal.hr/Portals/0/Dokumenti/SVEZAK%20%20%2010,%20br.%201,%202009/04_NSF_CLANAK_3.pdf, [dostęp 10.01.2024]
5. M. Smolarek, “Katastrofy naturalne i cywilizacyjne”, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, 2006, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/8159/Hezbollah.pdf?sequence=1, [dostęp: 10.01.2024]
6. M. Pękala, “Procesy społeczno – polityczne w Libanie. Kontekst historyczny i obraz współczesny.”, 2016, https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1218/Maciej%20P%C4%99kala.Procesy%20spo%C5%82eczno-polityczne%20w%20Libanie.%20Kontekst%20historyczny%20i%20obraz%20wsp%C3%B3%C5%82czesny.pdf?sequence=1&isAllowed=y, [dostęp: 10.01.2024]
Bezpiecznik.org 