Powieszenie, rozstrzelanie, śmiertelny zastrzyk, porażenie prądem na krześle elektrycznym, zagazowanie, ścięcie, ukamienowanie. Tymi metodami karę śmierci do dziś wykonuje się w 23 krajach, mimo że jest to sprzeczne z prawem międzynarodowym. Na świecie jedna legalna egzekucja wykonywana jest średnio co 9 godzin.
SPRZECZNOŚĆ Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM PRAW CZŁOWIEKA
Prawo do życia jest jednym z praw człowieka, które są naturalne, przyrodzone, niezbywalne, nienaruszalne, powszechne i niepodzielne. Prawo to chronią m.in. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku czy Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku. Mimo to kara śmierci stosowana jest w takich krajach, jak Stany Zjednoczone, Chiny czy Japonia.
Europejska Konwencja Praw Człowieka (właśc. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) z 1950 roku, w artykule 2 mówi o prawie do życia, zaznaczając, że „[n]ikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę”, nawiązując w ten sposób do kary śmierci. Ta została jednak zniesiona wśród państw-sygnatariuszy Konwencji w odpowiednich protokołach do niej — w 1983 roku Protokół 6 zniósł karę śmierci w czasie pokoju, a w 2002 Protokół 13 zniósł ją bezwzględnie, choć nie wśród wszystkich państw Rady Europy (część go nie ratyfikowała). W Europie kara śmierci wykonywana jest tylko przez reżim Łukaszenki na Białorusi.
Mapa powyżej na żółto przedstawia kraje, w których kara śmierci jest nielegalna; w 2017 roku było ich 147. Kolor jasnoszary oznacza, że jest ona dopuszczalna jedynie „w wyjątkowych okolicznościach” (np. podczas wojny), zaś państwa zaznaczone ciemnoszarym odcieniem kary śmierci nie zakazują, lecz w praktyce jej nie wykonują. Czarny to kraje, w których kara śmierci jest legalna za określone przestępstwa.
POZORNA SPRAWIEDLIWOŚĆ
Popierający stosowanie kary śmierci najczęściej powołują się na kwestię sprawiedliwości, ale w przypadku kary śmierci sprawiedliwość to utopia. Powszechne są nadużycia, rozstrzyganie wątpliwości na niekorzyść podejrzanego, uginanie się pod presją opinii publicznej, interpretowanie śladów pod z góry przyjętą tezę, wyroki po procesach poszlakowych — przykładem może być choćby głośny proces Troya Davisa, straconego w Georgii w 2011 roku. W Stanach Zjednoczonych wiele osób jest uniewinnianych (do czego walnie przyczynia się rozwój badań genetycznych), lecz nie każdy oczyszczenia z zarzutów doczeka. Do 2005 roku można tam było orzec najwyższy wymiar kary wobec dziecka. Badania PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America) z 2014 roku mówią o tym, że co najmniej 4% skazanych na śmierć w USA (gdzie kara śmierci stosowana jest w większości stanów – w 31 spośród 50) między 1973 a 2004 rokiem to osoby niewinne zarzucanym im czynom (cały raport tutaj). To ostrożne szacunki, według których to około 340 niesłusznie skazanych ludzi, legalnie zabijanych przez władze państwowe we własnym kraju. Death Penalty Information Center przedstawia sylwetki niektórych z nich tutaj. Skoro tyle pomyłek zdarza się w wysoko rozwiniętym zachodnim państwie, jedynym supermocarstwie na świecie, to liczby w krajach takich jak Chiny czy Korea Północna raczej nie są niższe.
OBECNE TENDENCJE
Amnesty International w swoim raporcie dotyczącym kary śmierci na świecie z kwietnia 2018 roku dostrzega dwie wiodące tendencje. Pierwszy trend zaobserwowano w państwach Afryki Subsaharyjskiej i można go uznać za pozytywny. Gwinea została 20. państwem, gdzie zakazano orzekania kary śmierci za wszystkie przestępstwa, w Kenii zakazano obligatoryjnego orzekania kary śmierci za morderstwo, Burkina Faso oraz Czad zaczęły prace nad nowymi rozwiązaniami prawnymi. Z kolei Gambia podpisała traktat międzynarodowy, który zobowiązuje ją do zaprzestania orzekania kary śmierci oraz do stopniowego wprowadzania całkowitego zakazu jej orzekania oraz stosowania.
,,Postęp odnotowany w Afryce Subsaharyjskiej wzmocnił pozycję Afryki jako ‚przylądka nadziei’ w temacie zniesienia kary śmierci. Państwa wiodące prym w regionie dają nową nadzieję, że zniesienie najwyższej, okrutnej, nieludzkiej i poniżającej kary jest możliwe” – powiedział sekretarz generalny Amnesty International, Salil Shetty.
Drugi trend związany jest bezpośrednio z przestępstwami narkotykowymi. Niepokojącym pozostaje, że grupa państw wciąż decyduje się za tego typu przestępstwa skazywać na śmierć. Z drugiej strony zaobserwować można tendencję spadkową w związku z liczbą tego typu wyroków oraz zmiany w ustawodawstwie. Państwami, którym można nadać niechlubne miano pionierów w tej kwestii od lat są Iran oraz Malezja. Jednakże w Iranie liczba egzekucji będących następstwem popełnienia przestępstwa narkotykowego zmalała aż o 40%. Zarówno w Iranie jak i w Malezji znowelizowano ustawy antynarkotykowe, co przyczynia się do orzekania kar innych niż kara śmierci. Innym państwem, które próbowało w podobny sposób rozwiązać problem przestępczość narkotykowej była Indonezja, gdzie w 2016 roku wykonano 4 egzekucje. W kolejnych latach nie odnotowano jednak żadnej.
W 2018 roku jednoznacznie stwierdzono, że liczba egzekucji oraz wyroków śmierci spada.
PODSUMOWANIE
Nietrudno dziwić się komuś, kto stracił bliską osobę, że pragnie „wyrównania” krzywd. Czym innym jest jednak osobista chęć zemsty, a czym innym zinstytucjonalizowany system państwowy, która pozbawia życia swoich obywateli. Nie ma żadnych dowodów, choćby statystycznych, że kara śmierci odstrasza i zapobiega przestępstwom. Z pewnością jest jednak nieodwracalna, a czynnik ludzki sprawia, że pomyłki nie są rzadkością. Jest też częściej orzekana wobec przedstawicieli wszelkich mniejszości i szeroko wykorzystywana do osiągnięcia celów politycznych. Mimo rozwoju cywilizacyjnego pod koniec drugiej dekady XXI wieku nadal jest to globalny problem.
ŹRÓDŁA:
Amnesty International, Amnesty International Global Report: Death Sentences and Executions 2017, https://www.amnesty.org/en/documents/act50/5740/2017/en/,
Amnesty International, Death Penalty, https://www.amnesty.org/en/what-we-do/death-penalty/,
Amnesty International, Kara śmierci na świecie: spada liczba egzekucji i wyroków, 2018,
Death Penalty Information Center, Executed But Possibly Innocent, https://deathpenaltyinfo.org/executed-possibly-innocent,
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 roku, Dz. U. 1993 nr 61 poz. 284,
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 16 grudnia 1966 roku, Dz. U. 1977 nr 38 poz. 167,
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 roku, [w:] M. Zubik (red.), Wybór dokumentów prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, Warszawa 2008,
Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Rate of False Conviction of Criminal Defendants Who Are Sentenced to Death, http://www.pnas.org/content/111/20/7230,
Protokół 6 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 28 kwietnia 1983 roku, Dz. U. 2001 nr 23 poz. 266,
Protokół 13 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 3 maja 2002 roku, Dz. U. 2014 poz. 1155.
Zdjęcie tytułowe: Mehdi Hasan Khan.
Bezpiecznik.org 