Kto ma się najgorzej w więzieniu? Podział społeczności więziennej w Polsce

Społeczność więzienna, mimo że jest społecznością bardzo specyficzną, to jak każda inna dzieli się na różne grupy, które tworzą się zarówno w sposób naturalny, jak i narzucony odgórnie. Możliwość funkcjonowania grup na terenie zakładu karnego ściśle określa kodeks karny wykonawczy. Grupy nieformalne tworzące się w ramach podkultury więziennej często istnieją wbrew normom obowiązującym na terenie zakładu karnego i nie są mile widziane przez pracowników administracji więziennej, gdyż utrudniają pracę i resocjalizację skazanych. Dzisiaj krótko o tym.

Segregacja osadzonych

Na początku należy wspomnieć, że jednostki penitencjarne w Polsce dzielą się na zakłady karne oraz areszty śledcze. Osoby, które otrzymały wyrok i muszą odbyć karę w zakładzie karnym, są przydzielane do jednego z trzech typów zakładów karnych: zamkniętego, półotwartego lub otwartego. Oprócz tego wyróżniamy jeszcze 4 rodzaje zakładów karnych: dla osób odbywających karę po raz pierwszych, młodocianych, recydywistów oraz odbywających karę aresztu wojskowego. Umieszczanie skazanych w celach zależy od bardzo wielu czynników i ma na celu zapewnienie im bezpieczeństwa oraz jak najlepszej resocjalizacji. Dlatego też osoby, które odbywają karę po raz pierwszy, po spełnieniu odpowiednich wymogów są umieszczane w celi wraz z osobami młodocianymi. Skazanych rozdziela się także według płci, wieku, długości wyroku, skali popełnionego przestępstwa, indywidualnych potrzeb (takich, jak nałogi czy choroby przewlekłe), stwarzanego przez jednostkę zagrożenia, a nawet według zainteresowań. Działania te mają na celu dobranie współwięźniów w taki sposób, aby proces ich resocjalizacji przebiegał jak najkorzystniej i jak najbardziej efektywnie.

Grupy formalne

Proces resocjalizacji rozpoczyna się już od pierwszego dnia przybywania osadzonego w zakładzie karnym. Pracownicy więzienia mają za zadanie przeprowadzenie wywiadu ze skazanym oraz sporządzenie dokumentacji na temat osadzonego. W dokumentacji znajdują się informacje zarówno o zdrowiu psychicznym i fizycznym, jak i wywiady środowiskowe na temat skazanego. W zależności od jego wieku, stanu psychicznego oraz przestępstwa, jakie popełnił, skazany jest przydzielany do jednego z systemów odbywania kary. Może on dobrowolnie poddać się resocjalizacji, podejmując system programowego oddziaływania. Skazany ma w nim indywidualnie przydzielane cele, z których jest regularnie rozliczany i w przypadku, gdy dobrze się z nich wywiązuje, może być nagradzany. Jeśli skazany nie wyraża chęci współpracy, może pozostać w systemie zwykłym, skupiając się tylko na odsiadywaniu kary. W tym wypadku podejmowane są minimalne działania resocjalizacyjne względem skazanego oraz ograniczane są przywileje, z których może korzystać skazany. Jeśli osadzony ma problem z nałogami lub zaburzeniami psychicznymi, może podjąć system terapeutyczny. W ten sposób osadzeni są przydzielani do odpowiednich z grup wychowawczych. Poza tym, w celu ułatwienia funkcjonowania instytucji, formuje się także wiele innych grup związanych z realizacją zadań na terenie jednostki, np. grupy pracownicze, szkolne czy resocjalizacyjne. Bardzo często więźniowie mogą podjąć pracę związaną z wyżywieniem skazanych bądź utrzymaniem porządku na terenie jednostki. Młodsi więźniowie angażują się w grupy szkolne, kontynuując swoją edukację w szkołach przywięziennych. Co ciekawe, po ukończeniu takiej szkoły nie ma żadnej informacji na świadectwie, że została ona ukończona w zakładzie karnym. Oprócz obowiązkowych funkcji i zadań, które wypełniają skazani, istnieją także dodatkowe grupy, które wpływają pozytywnie na proces resocjalizacji. Więźniowie — za zgodą dyrektora zakładu karnego — mogą formować grupy hobbistyczne, np. koła szachowe czy sportowe.

Grupy nielegalne

Jednak mimo tej odgórnie stosowanej hierarchii więźniowie tworzą także wiele nieformalnych grup, które często mają negatywny charakter. Są one formowane nielegalnie i zwykle utrudniają pracę pracownikom zakładu karnego, a za udział w takiej grupie grożą kary dyscyplinarne. Najbardziej znani są „grypsujący”. W skład tej grupy wchodzą najczęściej więźniowie głęboko związani ze środowiskiem przestępczym, którzy operują gwarą więzienną oraz są szanowani wśród innych osadzonych; często są wśród nich recydywiści. „Grypsujący” charakteryzują się zdolnościami przywódczymi oraz mogą chcieć zaznaczyć swoją pozycję poprzez robienie charakterystycznych tatuaży, np. cynkówkę czyli małą kropkę pod okiem (więcej o tatuażach więziennych znajdziecie tutaj). Osoby, które zostały wykluczone z tej grupy bądź są nieszanowane wśród więźniów grypsujących, to „cwele”. Są to zazwyczaj słabsi więźniowie wykorzystywani przez silniejszych bądź tacy, którzy zostali osadzeni za przestępstwa nieszanowane wśród innych więźniów, np. pedofilia. Z grupy „cweli” wywodzi się grupa „cwaniaków”. Należą do niej młodzi więźniowie, którzy ze względu na swoją nieposkromioną naturę przeciwstawiają się grupie grypsujących oraz w pewien sposób dążą do tego, by im dorównać. Inną grupą rywalizującą z grypsującymi są „fest ludzie”. „Feści” to osoby, które zdecydowały się na współpracę z administracją więzienną i realizują się poprzez pracę na rzecz zakładu. Grypsujący nie szanują także „frajerów”, czyli osób uznawanych za słabe i bez własnego zdania, ponieważ celowo postanowiły nie uczestniczyć w grupie grypsujących. Między więźniami tworzą się także grupy terytorialne. Osadzeni przebywający w jednej celi to „ziomale”, natomiast osoby, które wspólnie korzystają ze spacerniaka, to „spacerniacy”.

Podsumowanie

Pomimo swej specyficznej natury społeczność więzienna jest bardzo złożona. Możemy wyróżnić w niej zarówno grupy formalne, jak i nielegalne, powstające z inicjatywy samych więźniów. Mimo odbywania kary osadzeni mają potrzebę przebywania z innymi ludźmi oraz gospodarowania własnym czasem. Taką rolę powinny pełnić zajęcia kulturalne oraz oświatowe organizowane na terenie ośrodka przez pracowników. Bardzo często podgrupy subkultury więziennej tworzone przez osadzonych nie mają dobrego wpływu na ich resocjalizację i mogą prowadzić do jeszcze większego stopnia zdemoralizowania.