Mówi się, że szpiegostwo to drugi najstarszy zawód świata. Z pewnością jest niezwykle ciekawy, ale też odpowiedzialny i skrajnie niebezpieczny. Wywiad stanowi nieodłączną część zarządzania państwem, niezależnie od jego wielkości. Kraje najbardziej liczące się na arenie międzynarodowej posiadają służby specjalne, wokół których urosło już tyle mitów, legend i teorii spiskowych, że niełatwo jest oddzielić prawdę od fałszu. CIA, KGB (później FSB), MI6 to jedne z najbardziej rozpoznawanych na świecie instytucji wywiadowczych. Jest jeszcze jedna służba, bardzo znana i uważana w wielu kręgach za najlepszą na świecie — izraelski Mossad. Niniejszy artykuł przybliży historię utworzenia tej instytucji.
Początki
W 1917 roku brytyjski minister spraw zagranicznych Arthur Balfour wysłał list do przywódcy społeczności żydowskiej w Wielkiej Brytanii, w którym to rząd Jego Królewskiej Mości obiecywał utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie. Żyjący na tych terenach Arabowie byli tym faktem oburzeni, gdyż ziemia, na której żyli mogła zostać im odebrana przez syjonistów i ich protektorów z Wysp. Gdy ustanowiono brytyjski mandat w Palestynie — mimo że starano się zadowolić obie strony — napięcia między społecznościami żydowską a arabską były ogromne. Dochodziło do starć i rozlewu krwi. Pewnego dnia, po kolejnych potyczkach, przywódcy żydowskiej wspólnoty w Palestynie spotkali się, aby omówić kwestię sporu z Arabami. Uzgodniono powołanie funduszu, z którego pieniądze miały być przekazywane Arabom niebędącym negatywnie nastawionym do Żydów, aby ci zawczasu informowali ich o planowanych na nich atakach. Utworzono również, w 1920 roku, żydowską milicję zwaną Hagana (Obrona), która później stała się Mossadem. Młodzi Żydzi masowo wstępowali w szeregi Hagany, a sieć arabskich informatorów coraz bardziej się rozrastała. W okresie przed II wojną światową organizacja ta była najlepiej poinformowaną strukturą w Ziemi Świętej. Hagana powołała kilka lat później do życia własną służbę wywiadowczą, Szai (akronim od Szerut Jediot, czyli Służba Informacyjna). Wszystko to miało na celu zbieranie informacji mogących mieć znaczenie dla bezpieczeństwa społeczności żydowskiej.
Nowe zagrożenia
Gdy wybuchła II wojna światowa, sytuacja w Palestynie uspokoiła się. Obie grupy obawiały się, co może przynieść zwycięstwo Hitlera. Żydzi znad Morza Śródziemnego zaczęli tworzyć plany przyjęcia swoich krewnych ocalałych z Holocaustu. Zadanie to powierzono utworzonej w 1937 roku organizacji Hagany — instytutowi Alija B. Nazwa odróżniała go od legalnej aliji, czyli emigracji tych nielicznych Żydów, którzy mieli szczęście otrzymać od Anglików oficjalne zezwolenie na wjazd do Palestyny. Brytyjczycy nie chcieli się jednak zgodzić na masowy powrót Żydów na Ziemię Świętą, gdyż zachwiałoby to równowagę ludności i mogło doprowadzić do konfrontacji z Arabami. Przykładem sporu między Żydami a Brytyjczykami, a dokładnie ich służbą wywiadowczą MI6, był transport Żydów na statku Exodus z 1947 roku, o którym poniżej.
W Haganie stworzono również służbę kontrwywiadowczą Rigul Hegdi, zajmującą się wyłapywaniem Żydów współpracujących z Brytyjczykami. Kolaborantów skazywano na karę chłosty lub śmierci.
Po pokonaniu III Rzeszy przez aliantów i klęsce Japonii Żydzi na czele z przyszłym premierem Davidem Ben Gurionem stanęli do walki o niepodległość. Ben Gurion wydał rozkaz do walki partyzanckiej przeciw Brytyjczykom i Arabom. Wiedział, że „zapalnikiem będzie bricha, hebrajskie określenie bezprecedensowej akcji przewiezienia Żydów z Europy. Początkowo przybywali setkami, potem tysiącami, jeszcze później dziesiątkami tysięcy. Wielu nadal ubranych było w pasiaki, każdy miał wytatuowany przez nazistów numer”.
„Wojna” z MI6
Francuskie służby specjalne współpracowały z Haganą, udzielały jej pomocy i szkoliły agentów, m.in. dlatego, że premier Francji Léon Blum był żarliwym syjonistą. Z kolei MI6 prowadził istną wojną z Haganą. Śledzone były wszystkie transakcje wynajmu, kupna bądź transferu statków zafrachtowanych przez Agencję Żydowską, aby zapobiec przewożeniu imigrantów z Europy do Ziemi Świętej. Śledzono również zakupy statków na terenie USA. Tamtejsi agenci MI6 informowali swoje kierownictwo o statku, który wyruszał w morze, a jego docelowym portem była Marsylia, gdzie z kolei rząd francuski pozwolił na utworzenie obozu przejściowego dla Żydów. Statek Exodus był obserwowany przez 24 godziny na dobę. Brytyjskie myśliwce przelatywały nad nim na niskich wysokościach w celu wykonywania zdjęć i przesyłania ich dalej do ambasady. Na lądzie natomiast, po zawinięciu statku do włoskiego portu w celu przygotowania do transportu dużej liczby ludności, francuscy agenci śledzili brytyjskich, którzy z kolei szpiegowali agentów Hagany. Ostatecznym miejscem przybicia do portu we Francji było Sète, znajdujące się na zachód od Marsylii. Informacja ta szybko dotarła do agentów MI6 w Marsylii. Royal Navy i RAF (Royal Air Force) zostały postawione w stan gotowości. 70 ciężarówek wypełnionych uchodźcami podjeżdżało pod statek, a Żydzi szybko wchodzili na pokład. Dzięki staraniom brytyjskiego ministra okręt został w porcie wstrzymany. Jednak nie na długo. „W nocy z 10 na 11 lipca 1947 roku statek z blisko 4600 żydowskimi uchodźcami na pokładzie opuszcza dyskretnie — i nielegalnie — port w Sète i wypływa na pełne morze w kierunku Palestyny”. Operacja ta jednak nie zakończyła się sukcesem, uchodźcy kilka tygodni później zostali odstawieni okrętami więziennymi angielskiej marynarki do francuskiego Port-de-Bouc.
Powstaje nowe państwo
Walki między Żydami a Arabami były okrutne i mały wiele ofiar. W końcu Wielka Brytania ogłosiła, że opuści Palestynę w 1948 roku i zostawi problemy tego regionu w rękach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ben Gurion wiedział, że wcale nie musi to oznaczać końca konfliktu. Nie mogąc pozwolić na zniszczenie nowo powstającego państwa, on sam oraz jego dowódcy rozszerzyli działanie wywiadu. 14 maja 1948 roku proklamowano niepodległość Izraela, a Ben Gurion został pierwszym premierem.
Ustanowienie państwa i inwazja regularnych armii państw arabskich wymagały wielu zmian w Haganie. Potrzeba stworzenia infrastruktury wywiadowczej, ustanowienia ram krajowych i określenia odpowiedzialności była teraz jasna i pilna. Bitwa o przetrwanie Izraela „rozpoczęła się już w pierwszym dniu istnienia, kiedy to armie wszystkich otaczających go państw arabskich ruszyły do ataku”. Hagana została wchłonięta przez Izraelskie Siły Obrony. Przeorganizowano całkowicie organizację na cztery agencje wywiadowcze:
– wywiad wojskowy Aman, zwany wtedy Wydziałem Wywiadu Armii, obecnie pełna nazwa to Agaf ha-Modi’in, czyli Odgałęzienie Wywiadu; dowódca Szai Isser Be’eri stanął na jego czele;
– wewnętrzną służbę bezpieczeństwa Szin Bet, pełna nazwa Szerut ha-Bitachon ha-Klali, czyli Służba Bezpieczeństwa Ogólnego, szerzej znana jako Szabak; kierownictwo objął Isser Harel;
– wywiad zagraniczny oraz zaliczany do niego departament polityczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych z dyrektorem Borisem Gurielem;
– instytut Alija B, który dalej prowadził swoje tajne zadania pod kierunkiem Shaula Avigura.
„Narodziny” Mossadu
Po wszystkich tych zabiegach pojawiły się spory wewnątrz izraelskich służb specjalnych, zwłaszcza w sferze ich kompetencji. Szczególnie „kłóciły się” między sobą Ministerstwo Obrony i Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Obie te instytucje domagały się prawa działania na zewnątrz.
Jeden z założycieli Szai, Reuven Shiloah, „jako specjalny doradca premiera do spraw polityki zagranicznej i ogólnej strategii opracował koncepcję reorganizacji służb wywiadowczych”. Shiloah ustanowił ciało koordynujące, którego został kierownikiem i które nazwał je Komitet Szefów Służb; już po pierwszym spotkaniu zmieniono nazwę na Komitet Koordynacyjny. Zebrany po raz pierwszy w kwietniu 1949 roku miał za zadanie „ułatwiać bezpośrednią współpracę różnych służb wywiadowczych i minimalizować możliwość błędu spowodowanego nieporozumieniem oraz niepotrzebnego dublowania akcji”. W lipcu 1949 roku powstał Centralny Instytut Koordynacji Wywiadu i Bezpieczeństwa. Ben Gurion zatwierdził tę propozycję, a organ został ustanowiony 13 grudnia 1949 r. Według oficjalnej strony internetowej izraelskiego wywiadu to właśnie ta data jest uznawana za dzień założenia Mossadu. W roku 1951 premier Izraela Ben Gurion i Reuven Shiloah postanowili przeprowadzić reorganizację. Instytut Koordynacji nazwę Mossad (Instytut; pełna nazwa HaMossad leModi’in ule Takfidim Meyuḥadim, czyli Instytut Wywiadu i Zadań Specjalnych) zyskał dopiero w 1963 roku. Pierwszym dyrektorem był Shiloah, który swoją funkcję sprawował przez rok, do 1952 roku. Oficjalne motto Mossadu brzmi: „Gdzie brak dobrej rady, naród upada, ale gdzie wielu doradców, tam i bezpieczeństwo”. Godłem zaproponowanym w 1970 roku przez urzędnika Mosadu jest menora otoczona zapisanym w hebrajskim alfabecie mottem.
Źródła:
– Y. Denoel, Sekretne wojny Mossadu, 2013;
– D. Raviv, Y. Melman, Szpiedzy Mossadu i tajne wojny Izraela, 2017;
– G. Thomas, Szpiedzy Gideona. Mossad. Tajna historia, 2004;
– D. Raviv, Y. Melman, …A każdy szpieg to książę. Pełna historia wywiadu izraelskiego, 1996;
– http://www.mossad.gov.il/.
Bezpiecznik.org 