Zmiana klimatu to proces, w którym stan systemu klimatycznego ulega długotrwałym przekształceniom. Obejmuje to zmiany parametrów klimatycznych, takich jak temperatura, opady czy poziom mórz. Warunki te utrzymują się przez dłuższy czas i mogą wynikać zarówno z naturalnych procesów (np. cyklicznych zmian w promieniowaniu słonecznym), jak i działalności człowieka (np. emisji gazów cieplarnianych). W ostatnich latach obserwujemy przyspieszenie tych procesów, co ma wpływ na naszą planetę, chociażby poprzez występowanie katastrof naturalnych. Wzrost o 2 °C w stosunku do temperatury w okresie przedindustrialnym wiąże się z poważnymi negatywnymi skutkami dla środowiska naturalnego oraz zdrowia i dobrostanu ludzi, takimi jak m.in: topnienie lodowców, wzrost poziomu mórz, zmiany w ekosystemach i ekstremalne zjawiska pogodowe. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że zmiany klimatyczne spowodują dodatkowe 250 000 zgonów rocznie na całym świecie w latach 2030–2050. Co więcej, w wyniku zmiany klimatu około 80% populacji świata jest dotknięte brakiem bezpieczeństwa dostaw wody i żywności.
Grupy największego ryzyka
Mimo, iż cała ludzkość narażona jest na konsekwencje zmian klimatu, wśród niej należy wymienić grupy największego ryzyka. Są to grupy, których istnienie uzależnione jest od pewnych warunków stałych, a zmiana tych czynników zagraża dalszemu funkcjonowaniu społeczności. Są to:
- Rolnicy – wskutek ocieplenia klimatu, a w tym powiększających się susz, rolnicy tracą swoje źródła dochodu oraz miejsca pracy, które niejednokrotnie stanowią rodzinne dziedzictwo rolników.
- Ludność rdzenna – zmiany społeczne i polityka asymilacyjna doprowadziły do utraty wiedzy językowej i kulturowej wśród ludności rdzennej, co sprawia, że są bardzo podatni na negatywne skutki zmiany klimatu. Postępująca globalizacja wśród ludności rodzimej niszczy ich wyjątkowość.
- Dzieci – jest to grupa, która najbardziej odczuwa zmiany klimatu. Analizy wskazują, że dzieci i młodzież, które dorastają w niepewnej przyszłości, mogą doświadczać zaburzeń nastroju oraz zaburzeń lękowych. Jedna czwarta australijskich dzieci jest tak zaniepokojona stanem świata, że twierdzi, iż skończy się on zanim dorosną. Młodzi ludzie, którzy byli świadkiem pożaru, wykazują wyższe wyniki w pomiarach: PTSD, depresji, lęku oraz stosowania alkoholu i substancji psychoaktywnych. Mieli oni również niższą samoocenę i osiągali niższe wyniki w ocenach jakości życia.
Konsekwencje zmiany klimatu
Pierwszą konsekwencją dla bezpieczeństwa zdrowotnego będą ekstremalne upały, które pojawiają się w miejscach i porach, gdzie wcześniej nie występowały. Jest to stan pogody, w którym temperatura powietrza przy ziemi przekracza +30°C. Prócz oczywistych skutków nagłego ciepła, jak zmęczenie i odwodnienie, należy zwrócić uwagę na skutki dla zdrowia psychicznego. Ekstremalne temperatury mogą pogorszyć objawy ostrego stresu, a także powiększyć problemy ze zdrowiem psychicznym u osób z wcześniejszymi schorzeniami lub diagnozami obejmującymi zaburzenia nastroju i lękowe. Co więcej, liczba samobójstw jest większa, gdy poprzedza je wzrost temperatury. Wśród konsekwencji fal upałów można wyróżnić również te pośrednie, jak: migracje i izolacja społeczna (podczas wysokich temperatur wiele osób decyduje się pozostać w domach, co uniemożliwia nawiązywanie bezpośrednich relacji społecznych).
Drugą konsekwencją są ekstremalne zdarzenie pogodowe i katastrofy klimatyczne. Są to m.in. powodzie, huragany, lawiny błotne, pożary i powodzie. W przypadku ekstremalnych warunków zimowych, zagrożeniem dla bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa jest zamykanie miejsc pracy lub niemożność bezpiecznego dojazdu. Skutkiem długotrwałych blokad i zamknięcia jest utrata dochodów i wynikający z tego nasilony stres. Brak dochodów wśród społeczeństwa skutkuje dalszymi konsekwencjami np. zwiększonym bezrobociem. Gwałtowne pożary są niebezpieczne dla ludzkiego zdrowia, jak również zwierząt przez powstawanie oparzeń, zatruć dymem i uszkodzenie narządów.
Przykładami katastrof naturalnych, które wydarzyły się w 2023 roku są:
- silne trzęsienie ziemi w Afganistanie 7 października,
- ogromna powódź w Słowenii w sierpniu,
- trzęsienie ziemi w Maroku 8 września,
- niszczycielskie powodzie w Libii, spowodowane dotarciem sztormu do tego państwa 11 września.
Kolejna konsekwencją są choroby przenoszone przez wektory. Są to choroby, które przenoszone są przez organizmy żywe, takie jak: komary, kleszcze i pchły. Chorobą wektorową jest tzw. “choroba z Lyme” czyli borelioza oraz tzw. “Gorączka Zachodniego Nilu”. Wskutek migracji i przenoszenia się gatunków owadów na nowe tereny, pojawiają się nowe skupiska chorobowe. Większa ilość chorób nie tylko obciąża system opieki medycznej, ale również powoduje problemy ze zdrowiem psychicznym, jak panika lub w wyniku choroby: zaburzenia zachowania, upośledzenie funkcji poznawczych lub neurologicznych.
Wymienione konsekwencje nie są jedynymi, bowiem wśród implikacji zmian klimatu należy wymienić dodatkowo: wylesienie, zmniejszenie ogólnej powierzchni gruntów ornych, regionalne niedobory żywności, utratę bioróżnorodności i ekosystemów, przesiedlenia związane z klimatem i wiele innych niekorzystnych skutków.
Lęk ekologiczny
Jako kolejne konsekwencje zmian klimatycznych można uznać lęki budzące się w społeczeństwie. Coraz częściej diagnozuje się tzw. lek ekologiczny (ang. eco-anxiety). Jest to stan psychiczny, który występuje u osób zaniepokojonych zmianami klimatycznymi i degradacją środowiska naturalnego. Osoby cierpiące na eco-anxiety odczuwają silny niepokój, lęk i bezsilność w obliczu globalnych problemów ekologicznych. Często towarzyszy im poczucie winy lub bezradności związane z brakiem wystarczającej reakcji na te wyzwania. Coraz więcej osób martwi się o środowisko naturalne. Niektórzy badacze twierdzą, iż jest to pewna reakcja adaptacyjna w obliczu zmieniającego się klimatu.
Bibliografia:
M. Gawrych “Zmiany klimatu a zdrowie psychiczne: przegląd aktualnej literatury”. Psychiatr. Pol. 2022; 56(4): 903–915.
Globalne ocieplenie – przyczyny i konsekwencje
Zmiany klimatu i trzy scenariusze dla Ziemi. Jaka przyszłość czeka naszą planetę?
Bezpiecznik.org 