Spowodowanie śmierci 91 osób, a w tym 75 członków izraelskich sił bezpieczeństwa w wyniku zamachu samobójczego na izraelską bazę w południowo libańskim Tyrze 11 listopada 1982 roku, jest pierwszym aktem terrorystycznym przypisywanym utworzonemu kilka miesięcy wcześniej Hezbollahowi (kwestia jest dosyć sporna, sam Hezbollah przyznał się do przeprowadzenia zamachu rękoma 17-letniego Ahmada Quasira, lecz władze Izraela utrzymują, że był to przypadkowy wybuch instalacji gazowej — więcej w artykule Emanuela Fabiana¹. Dodatkowo sam Hezbollah rzadko co przyznaje się do przypisywanym mu aktom terroryzmu, co budzi pewne wątpliwości co do argumentacji izraelskich władz). W tej części serii skupię się na początkowym okresie istnienia Hezbollahu, a także do wyjaśnienia genezy i znaczenia wojny domowej w Libanie, której epizod — jak wiadomo z pierwszej części serii — stał się bezpośrednią przyczyną powstania Hezbollahu.

POCZĄTKI I STRUKTURA HEZBOLLAHU

W tworzeniu Boskiej Partii brało udział wiele postaci, będących ówczesnymi autorytetami szyickiej społeczności, brak w tym przypadku jakiejś konkretnej postaci, która byłaby twarzą powstawania Hezbollahu. W polskiej i zagranicznej literaturze przedmiotu przewija się jednak kilka nazwisk osób, które pełniły rolę kluczowych architektów „Boskiej Partii”: wspomniani w pierwszej części Abbas al-Musawi oraz Subhi al-Tufajli, Sayyid (arab. mistrz, pan — odnosi się do członków rodziny Alego i Fatimy) Mohammed Hussein Fadlallah — rzekomy duchowy przywódca organizacji, choć jak sam zaprzecza, nigdy nie był bezpośrednio powiązany z Hezbollahem, Hassan Nasrallah czy Raghib Harb, którego udział w tworzeniu, a właściwie wzmacnianiu Hezbollahu miał raczej charakter pośredni (po jego zamordowaniu w 1984 znaczna część jego zwolenników przeniosła się z ruchu AMAL do Hezbollahu).

Działalność Hezbollahu teoretycznie do 1992 roku opierała się głównie na działalności militarnej/terrorystycznej organizowanej i realizowanej przez aparat militarny i bezpieczeństwa organizacji. Hezbollah początkowo kierowany był przez Radę „Szurę”, w której skład wchodzi 12 duchownych, natomiast od roku 1989 władzę dzieli ona z Sekretarzem Generalnym Organizacji. Organem doradczym dla organizacji jest IRGC (Korpus Strażników Rewolucji Irańskiej) oraz wchodzące w jego skład agencje wywiadu. W 1985 roku Hezbollah powołał zbrojne skrzydło partii – Brygady Islamskiego Ruchu Oporu (al-Muqawama al-Islamiyya), a także przyjął i ogłosił wspomniany wcześniej manifest polityczny. Nad bojówkami i milicją należącymi do Hezbollahu czuwa Rada ds. Dżihadu, składającej się z subsystemów i podsystemów szczegółowo opisywanych w artykule Krzysztofa Domerackiego². Organ ten znajduje się pod kontrolą, sprawującego od lat 90. funkcję zastępcy sekretarza generalnego organizacji Naima Qassema (Qassem jest autorem wydanej w 2006 roku książki „Hezbollah: The Story from Within”, będącej źródłem opisów schematów, struktury i form działania organizacji od wewnątrz).

PIERWSZY SEKRETARZ, NAJGŁOŚNIEJSZE ZAMACHY PIERWSZEJ DEKADY

Subhi Al-Tufayli należał do grona twórców Hezbollahu w roku 1982, rzecznikiem tej organizacji w latach 1985-1989, a także sekretarzem generalnym partii od 1989 roku. Okres piastowania przez niego tych dwóch stanowisk odznacza się wysoką liczbą aktów terrorystycznych przypisywanych organizacji. W ramach realizacji celów wskazanych w 1985 roku dopiero co utworzony Hezbollah w krwawy i agresywny sposób zdobywa pogłos.

Stolica Libanu, Bejrut 18 kwietnia 1983 roku, bojownik samobójca detonuje ładunek w ambasadzie Stanów Zjednoczonych w Bejrucie, zabijając 63 osoby. W październiku tego samego roku Hezbollah przeprowadza najkrwawszą — w historii organizacji — serię zamachów. Bojownik samobójca 23 października 1983 roku taranuje samochodem wypełnionym ładunkami wybuchowymi bramę amerykańskich koszar i detonuje ładunek, zabijając 241 osób i niszcząc cały kompleks koszarowy. 20 sekund później we francuskiej bazie spadochroniarzy eksploduje ładunek, zabijając 58 z nich. Obydwie te bazy działały w ramach misji UNIFIL ONZ. Ataki terrorystów doprowadzą finalnie do wycofania się wojsk amerykańskich z tego kraju i uznania Partii Boga przez USA i część państw zachodnich za organizację terrorystyczną. Od roku 1984 roku Hezbollah intensyfikuje porwania żołnierzy izraelskich, żołnierzy Armii Południowego Libanu, a także zachodnich obywateli, i dziennikarzy. Dochodzi do porwań amerykańskich decydentów w regionie, w tym marcowe porwanie i zabicie szefa placówki CIA w Bejrucie, Williama Buckleya oraz porwanie i stracenie amerykańskiego pułkownika działającego w ramach UNIFIL — Williama Higginsa, którego śmierć transmitowano w telewizji. W 1985 roku, 14 czerwca bojownicy Partii Boga uprowadzili samolot amerykańskiego przewoźnika, a następnie okupowali go przez 17 dni, latając i lądując 5 razy na lotniskach w Algierii i Bejrucie. Zamachowcy domagali się uwolnienia kilkuset muzułmanów więzionych w izraelskich więzieniach. Finalnie udało się — między innymi dzięki algierskiej dyplomacji — uwolnić wszystkich zakładników z wyjątkiem jednego. Śmierć poniósł jedynie nurek Navy Seals, Robert Stethem, którego — po odkryciu jego tożsamości — zastrzelono i wyrzucono na płytę lotniska w Bejrucie.

WOJNA DOMOWA W LIBANIE

W wyniku klęski poniesionej w trakcie jordańskiej wojny domowej w latach 1970-1971, zwanej potocznie „Czarnym Wrześniem” (będącej później inspiracją do powstania grupy terrorystycznej odpowiedzialnej za zamach monachijski 1972 roku) przez OWP, przeniosło się ono z terytorium Jordanii do Libanu. OWP sprzymierzyło się wówczas z organizacjami wspieranymi przez Iran i Syrię, co doprowadziło do powstania koalicji, sojuszu organizacji o charakterze lewicowo-postępowych, będących w opozycji do obozu prawicowo-konserwatywnego, w którego skład wchodziły partie maronickie (Kateb, Siły Libańskie, siły rządowe) popierane przez Izrael. Pojawienie się palestyńskich imigrantów a wraz z nimi OWP w Libanie było spowodowane wojnami arabsko-izraelskimi w latach 1947-1973, pogłębiającym się kryzysem niewydolności państwa, różnicami społecznymi wynikającymi z sekciarskiego podziału władzy doprowadziło w roku 1975 do trwającego 15 lat konfliktu wewnątrzpaństwowego składającego się z kilku etapów i konfliktów z udziałem innych państw.

Za bezpośrednią przyczynę wybuchu wojny domowej w Libanie uważa się zabójstwo libańskiego polityka sympatyzującego ze strukturami OWP, założyciela Organizacji Naserystów (zwolenników polityki prezydenta Egiptu Gamala Abdela Nasera) – Maaroufa Saada 6 marca 1975 roku. Co do organizatora zamachu, typów jest tyle ile stronnictw na scenie politycznej Libanu (podobna sytuacja będzie miała miejsce w 2005 roku po zamachu na ówczesnego premiera Libanu Rafika al-Haririego, co zapoczątkuje Rewolucję Cedrową). W następstwie zamachu dochodzi do eskalacji licznych potyczek i starć milicji religijnych, którymi cechować się będzie pierwszy rok konfliktu. Ważnym graczem regionu, który swoją obecność zaznaczy z początkiem 1976 roku, jest Syria. Panarabizm alawickiego przywódcy Syrii Hafiza al-Asada zakładał powstanie państwa Wielkiej Syrii obejmującego tereny epizodycznego Królestwa Syryjskiego (1920), czyli Syrii, Jordanii, Izraela, Libanu, terytoriów palestyńskich/Izraela i części południowej Turcji (najpewniej regiony zamieszkane przez mniejszość Kurdyjską). W 1976 roku w ramach próby stabilizacji sytuacji w Libanie Syria wysyła swoje wojska na terytorium Libanu, co prowadzi do wymuszonego i teoretycznego zawieszenia broni (Syria próbowała wówczas ustabilizować sytuację polityczną poprzez — oprócz obecności militarnej — reformę konstytucji i wcześniej wspomnianego podziału stanowisk politycznych opartego na zasadzie konfesjonalizmu). W 1978 roku w ramach operacji „Litani” (czerpiącą swoją nazwę od południowo libańskiej rzeki Nahr al-Līţānī, na której biegu została określona „czerwona linia” określająca zakres obecności wojsk syryjskich w Libanie), spowodowanej wypadami jednostek OWP na północne regiony państwa Izrael, interweniuje on w wewnątrzpaństwowy konflikt Libanu. W swoich założeniach operacja miała doprowadzić do zniszczenia obozów i miejsc koncentracji sił OWP, natomiast de facto nie osiągnęła tego celu, a jedynie doprowadziła do powołania międzynarodowej misji pokojowej UNIFIL i migracji ludności. 4 lata później, w 1982 roku Izrael podejmuje drugą próbę osłabienia OWP przejęcia kontroli nad Libanem poprzez próbę osadzenia na prezydenckim fotelu Baszira Dżamejla, przywódcę partii Sił Libańskich. Interwencja, operacja „Pokój dla Galilei” doprowadza do powstania organizacji, która jest podmiotem tego artykułu. Od 1982 roku do 1985 roku Hezbollah skupia się głównie na przeprowadzaniu zamachów terrorystycznych oraz umacnianiu swoich wewnętrznych struktur. Kluczowym wydarzeniem jeśli chodzi o obecność Hezbollahu w wojnie domowej (nie uwzględniając walki z Izraelem), jest okres lat 1985-1990, w których to ma miejsce konflikt pomiędzy ruchem AMAL a jednostkami OWP zwany powszechniej jako „Wojna o Obozy”. Jest to konflikt o tyle dziwny, że toczył się on pomiędzy ugrupowaniami wchodzącymi w skład obozu lewicowo-postępowego, a nie głównymi aktorami wojny domowej, czyli obozu lewicowo-postępowego wspieranego przez Iran i Syrię, a prawicowo-chrześcijańskiego wspieranego przez Izrael.

Pierwsza dekada funkcjonowania Hezbollahu będzie przebiegała głównie pod znakiem konstytuowania się organizacji, wyznaczania jej statutowych celów oraz zaznaczenia swojej obecności w regionie poprzez akty terrorystyczne. Czynnikiem kluczowym dla powstania organizacji będzie wojna domowa w Libanie, której epizod roku 1982 bezpośrednio doprowadzi do powstania Boskiej Partii, a jej zakończenie w roku 1990 pozwoli wejść jej w świat polityki krajowej, co – w przypadku braku porozumienia z Ta’if – prawdopodobnie nie byłoby możliwie, gdyż Liban nadal byłby państwem podzielonym z nieefektywną administracją, rządzonym przez lokalne sekty i niezdolnym do przeprowadzenia resetu, jakim niewątpliwe były wybory parlamentarne w roku 1992. Niedokończony wątek „Wojny o Obozy”, okres po 1992, skutki porozumienia z Ta’if oraz to, w jaki sposób Hezbollah de facto stworzył państwo w państwie pod przywództwem Hassana Nasrallaha będzie przedmiotem kolejnych części serii.

Bibliografia:

E. Fabian, “Israel reopens probe into deadly 1982 blast at army headquarters during Lebanon war”, The Times of Israel, 17.11.2022, [dostęp: 08.03.2024]

2. K. Izak, “Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych”, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego ABW, nr.6, 2014, [dostęp: 08.03.2024]

3. K. Domeracki, “Hezbollah oraz jego Aparat Militarny i Bezpieczeństwa”, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, ABW, nr. 9 [dostęp: 09.03.2024]

4. R. Siklawi, “THE DYNAMICS OF THE AMAL MOVEMENT IN LEBANON 1975-90.” Arab Studies Quarterly, vol. 34, nr. 1, 2012, s. 4–22. JSTOR, [dostęp: 09.03.2024]

5. ADST, “The Bombing of U.S. Embassy Beirut — April 18, 1983”, 15.05.2013, [dostęp: 07.03.2024]

6. France 24,“France ask Lebanon to question two suspects in 1983 boming that target French Troops”, 08.03.202, [dostęp: 08.03.2024]

7. 5. M. Smolarek, “Katastrofy naturalne i cywilizacyjne”, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych, 2006, [dostęp: 08.03.2024]

8. M. Pękala, “Procesy społeczno – polityczne w Libanie. Kontekst historyczny i obraz współczesny.”, 2016, [dostęp: 09.03.2024]