Czyj jest Krym?

Utrata Krymu przez Ukraińców wywołuje niekończącą się debatę i spory. Jest narodową traumą dla całego ukraińskiego społeczeństwa, które wciąż ma nadzieję na odzyskanie nielegalnie anektowanych przez Federację Rosyjską terytoriów. Terytoriów, które zostały zawłaszczone wbrew prawu międzynarodowemu. Rosjanie temu zaprzeczają — według nich Krym jest rosyjski, nierozłącznie związany z ich historią i kulturą. Tymczasem historia tych terenów jest zawiła i nacechowana dramatycznymi wydarzeniami, takimi jak najazdy, wysiedlenia, wojny czy czystki etniczne. Największym problemem Krymu jest jego geostrategiczne położenie, będące punktem umożliwiającym kontrolę nad Morzem Czarnym i szlakami handlowymi.

HISTORIA KRYMU — FAKTY, NIE ROSYJSKIE MITY

Krym został opanowany przez Mongołów w około 1240 roku, następnie po rozpadzie i podziale Imperium Mongolskiego na szereg chanatów został przyłączony do nowo powstałego państwa pod nazwą Złota Orda, oddzielonego od ułusu mongolskiego w 1257 roku. Jednak Złota Orda nie przetrwała długo i również się rozpadła. Powstało wiele chanatów, między innymi Chanat Krymski, który przetrwał najdłużej ze wszystkich. Miasto Kaffa na półwyspie stało się punktem zainteresowania graniczących państw. Handlarze poprzez dogodne położenie tego miejsca pośredniczyli w handlu towarami z terenów Litwy, Moskwy i stepów. Kaffa jako łącznik zaopatrywała populację nowej stolicy Osmanów w żywność. Stała się zatem kluczowym miejscem dla Mehmeda — sułtan zajął południe Krymu w 1475 roku. W efekcie wasalizacja chanów krymskich stanowiła wielowiekowy sojusz interesów dynastii Girejów i Osmanów. Za panowania cara Piotra Wielkiego w Rosji wprowadzono reformy modernizujące kraj, a rosyjska potęga znacznie się zwiększyła. Następnie Katarzyna II długie lata walczyła z Osmanami o panowaniem nad Krymem. W 1783 roku wybuchła wojna, w wyniku której po 338 latach Złota Orda przestała istnieć. Tymczasem z mapy zniknęły również Rzeczpospolita i Chanat Krymski. Rosja stała się hegemonem Europy Wschodniej. W wyniku tej złożonej sytuacji na Krymie wielu Tatarów zostało wywiezionych na Syberię, część prześladowanych uciekła do Turcji. W 1853 rozpoczęła się wojna między Imperium Rosyjskim a Imperium Osmańskim i jego sprzymierzeńcami, tj. Wielką Brytanią, Francją i Królestwem Sardynii. Rosja przegrała ją w wyniku wewnętrznej korupcji oraz różnicy w wyposażeniu wojska w porównaniu do państw zachodnich.

Wynik wojny skłonił władze Rosji do refleksji oraz do wprowadzenia reform i modernizacji kraju. Na Krymie została przeprowadzana silna rusyfikacja, w okrutny sposób wysiedlono Tatarów. Na ich miejsce napływali Żydzi, Ukraińcy, Bułgarzy i Niemcy. Dusza Krymu nie jest ani tatarska, ani rosyjska — Krym pozostaje wielokulturowy. Ludność tatarska wciąż miała nadzieję na przywrócenie swoich praw i, co najważniejsze, suwerenności. W tym celu tworzone były różne organizacje. W 1917 roku parlament tatarski proklamował Krymską Republikę Ludową. Jednak reakcja miejscowych bolszewików była natychmiastowa. Czeka, czyli tajna policja, zlikwidowała inteligencję tatarską. Bolszewicy proklamowali Radziecką Socjalistyczną Republikę Taurydy. W międzyczasie powstała także Ukraińska Republika Ludowa, która rościła sobie prawa do Krymu. Następnie wskutek podpisania traktatu brzeskiego z Niemcami na Krym wkroczyły wojska niemieckie, które jednak po niedługim czasie zdecydowały się wycofać.

Rozpoczął się okres terroru i nadużyć władzy. Bolszewicy próbowali przejąć władzę w krwawy sposób — mordując i torturując lokalną ludność. Spory o terytorium doprowadziły do śmierci ponad 70 tysięcy osób. Ostatecznie w 1921 roku Krym pod nazwą Krymskiej Autonomicznej Rosyjskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej został włączony do składu Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Została wprowadzona kolektywizacja, czyli łączenie indywidualnych gospodarstw rolnych w państwowe. Ludność została zmuszona do pracy, w zamian mogła zatrzymać minimalną część plonów na własne potrzeby. Sprzeciw był tępiony. Terror dotykał nie tylko ludność tatarską, ale także niemiecką, grecką czy żydowską. Tysiące osób zostało zabitych i deportowanych. Kolektywizacja okazała się kontrskuteczna. Panował powszechny głód, bieda i strach. W efekcie kolektywizacja rolnictwa w ZSRR doprowadziła do śmierci ok. 14,5 miliona osób. Niemieccy i rumuńscy żołnierze próbowali zająć Krym. Akcja zakończyła się powodzeniem, choć nie na długo, ponieważ Armii Czerwonej udało się odbić terytorium. Stalin sądził, że cała ludności tatarska kolaborowała z Niemcami, dlatego rozpoczęto masowe wysiedlenia. Prawie wszyscy Tatarzy zostali wywiezieni do Kazachstanu, Uzbekistanu i Kraju Krasnojarskiego. Aby wypełnić lukę w liczbie ludności, na półwysep zostali przywiezieni Rosjanie i Ukraińcy.

RADZIECKA UKRAINA

Po śmierci Stalina Nikita Chruszczow w 1954 oddał Krym sowieckiej Ukrainie. Powody takiej decyzji są dzisiaj tematem licznych teorii krążących w Rosji. Siergiej Chruszczow, syn Nikity Chruszczowa, powiedział, że Krym został oddany Ukrainie z powodów ekonomicznych. Jeśli spojrzeć na mapę, można zauważyć, że półwysep jest „przymocowany” do Ukrainy. W momencie, kiedy planowane były rozmaite interesy i inwestycje, wysunięty został wniosek, że takie plany z punktu widzenia ekonomicznego się po prostu nie opłacają. Taka decyzja w kolejnych dekadach okazała się być słuszna. Krym rozwijał się prężnie, powstały sanatoria i rozwinęła się turystyka. Upadek ZSRR i powstanie niepodległej Ukrainy sprawiły, że ludność tatarska powracała na półwysep. Wielu Tatarów wracało bez niczego i… do niczego. Ich dobytek został przejęty przez Rosjan i Ukraińców. Z czasem populacja Tatarów zaczęła rosnąć.

NIEPODLEGŁA UKRAINA

W „spadku” po ZSRR Ukraina otrzymała nie tylko Krym i Flotę Czarnomorską, ale także arsenał broni atomowej. Dla wielu państw stanowiło to niemały problem. W 1994 podpisano Memorandum Budapesztańskie, na mocy którego Rosja, USA i Wielka Brytania zobowiązały do respektowania suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy w zamian za pozbycie się broni atomowej. Od 2003 roku sytuacja wewnętrzna Ukrainy jest niestabilna. W czasie Pomarańczowej Rewolucji w 2004 roku widoczne były coraz większe podziały w kraju. Zachód Ukrainy obrał kierunek europejski, wschodnia część kraju preferowała Moskwę. Po rewolucji podziały tylko się pogłębiały. Przeciwnicy kierunku prorosyjskiego rozpoczęli protesty w 2013 roku. Doprowadziły one do ucieczki z kraju ówczesnego prezydenta Wiktora Janukowycza. Strategiczne punkty na Krymie zostały przejęte przez tzw. zielone ludziki, czyli rosyjskich żołnierzy. Rozpoczął się konflikt Ukraińców z wspieranymi przez Rosję separatystami. Na Krymie nielegalnie została utworzona administracja i wyznaczony premier, który zwrócił się do Putina z prośbą o zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa. Prezydent Rosji otrzymał zgodę Dumy na wysłanie wojsk na Krym w celu obrony ludności rosyjskiej. Kilka dni później Federacja Rosyjska przejęła półwysep. Następnie przeprowadzono nielegalne referendum, które zadecydowało o przyłączeniu półwyspu do Rosji. Ostatecznie 18 marca 2014 roku w Moskwie ogłoszono aneksję Krymu. Zmiany granic nie poparła ONZ ani żadne państwo Unii Europejskiej. Wobec Rosji utrzymywane są wciąż unijne sankcje. Obecnie sytuacja na Krymie (pod względem turystycznym i gospodarczym) jest zła i wciąż się pogarsza. Główne źródło dochodu Krymu to właśnie turystyka. Przed aneksją półwysep odwiedzało średnio 6 milionów turystów rocznie, dziś zaledwie 1,4 mln. Straty poniosły wszystkie sektory. Ucierpiały sport, kultura, przedsiębiorstwa, usługi gastronomiczne. Nowe władze muszą zrealizować wiele projektów, które dotychczas realizowała Ukraina. Sporym problemem okazał się także brak wody, choć latach 1961-1971 Ukraina wybudowała Kanał Północnokrymski, doprowadzający wodę z rzeki Dniepr na Krym. Pozwoliło to na rozwój rolnictwa i ogrodów, których wcześniej nie było.

Dziś mija 5 lat od aneksji Krymu. Pozytywne oczekiwania lokalnej ludności słabną. Obietnice władz rosyjskich nie zostały spełnione, ceny rosną, a funkcjonowanie w życiu codziennym jest utrudnione. Duże banki i firmy technologiczne unikają objętego sankcjami półwyspu, przez co występują problemy z łącznością. Trudno jest znaleźć pracę, dlatego wielu ludzi poszukuje jej na Ukrainie. Czy Krym, do którego Ukraina posiada pełne prawa, kiedykolwiek zostanie odzyskany? Pozostaje nam tylko obserwować.

Źródła:

Zdjęcie główne: Shutterstock

2 uwagi do wpisu “Czyj jest Krym?”

Piotr Koszela pisze:

3 września, 2019 o 20:41

Khrystyno, napisałaś bardzo dobry artykuł 🙂
Pozdrawiam.

Odpowiedz
1. Khrystyna Pereyma pisze:
  
  16 września, 2019 o 16:28
  
  Dziękuję bardzo! Również pozdrawiam 😃
  
  Odpowiedz