Kosmodrom Wostocznyj. Próba uniezależnienia się Rosji od Kazachstanu

Budowany od 2010 roku kosmodrom Wostocznyj od samego początku napotykał problemy techniczne, a osoby pracujące przy jego budowie dopuszczały się naruszeń prawa. Jego budowa motywowana była uniezależnieniem się od Kazachstanu w zakresie przemysłu kosmicznego – owa zależność pojawiła się bowiem wraz z rozpadem Związku Sowieckiego. Budowa Wostocznyja wpisała się także w zakrojone na szeroką skalę udoskonalanie i rozwijanie potencjału kosmicznego przez Federację Rosyjską. Pierwszy start rakiety nośnej planowano na 2016 rok. Jaki był bieg wydarzeń?

BUDOWA

Prace budowlane rozpoczęły się już w 2010 roku, kiedy to w obwodzie amurskim w pobliżu miejscowości Uglegorsk zaczął powstawać nowy rosyjski kosmodrom. Wostocznyj od samego początku budowany był jako obiekt cywilny, którego głównym przeznaczeniem miało być wysyłanie w kosmos ładunków komercyjnych i statków załogowych. Fakt ten odróżnia go od innych obiektów, jak Bajkonur i Plesieck, które od początku budowane były dla celów wojskowych. Koszty budowy kosmodromu Wostocznyj szacowano na 13,5 mld USD. Prace budowlane zostały spowolnione m.in. przez nadużycia o charakterze korupcyjnym. O co chodziło? W 2015 roku wszczęto 20 spraw karnych z powodu niewypłacenia wynagrodzeń. Do sądu skierowane zostało 600 wniosków o wypłaty pensji. Źródła podają, że wysiłki prokuratury doprowadziły do ostatecznego wypłacenia wynagrodzeń pracownikom. Oprócz tego kilka osób, które zatrudnione były przy projektowaniu i budowie tego kosmodromu, zostało zatrzymanych pod zarzutem korupcji i defraudacji. Prace budowlane miały zostać zakończone 30 listopada 2015 roku. Ujawniane w kolejnych latach naruszenia prawa związane z postępem prac nad budową Wostocznyja oszacowano na ok. 17000 (część z nich dotyczyła defraudacji środków publicznych, inne zaniedbań budowlanych czy administracyjnych). Mówi się, że budowa tego kosmodromu od początku była jednym wielkim skandalem.

BAJKONUR

Znajdujący się w miejscowości Töretam na terytorium dzisiejszego Kazachstanu kosmodrom Bajkonur budowano przede wszystkim po to, by wykorzystywać go do celów wojskowych. Jego pierwszą platformę startową ukończono w 1957 roku. Kosmodrom Bajkonur był świadkiem pierwszych prób podboju kosmosu podejmowanych przez Związek Sowiecki, który dominował w zimnowojennym wyścigu kosmicznym. To z niego udało się wystrzelić w kosmos pierwszego sztucznego satelitę ziemi w ramach misji Sputnik 1. Także z niego wystrzelono na orbitę okołoziemską statek z psem Łajką. Współcześnie Federacja Rosyjska musi płacić za dzierżawę kosmodromu, który po rozpadzie ZSRR znajduje się na terytorium Kazachstanu. Owa dzierżawa jest niezwykle kosztowna — Rosja rocznie płaci za nią 115 mld USD (warto nadmienić, że roczny budżet Roskosmosu — wcześniej Federalnej Agencji Kosmicznej — w roku 2015 wynosił około 5,6 mld USD!). W związku z tym Rosja podjęła decyzję o wybudowaniu kosmodromu na swoim terytorium, aby w ten sposób uniezależnić się od kosmodromu Bajkonur, a tym samym od Kazachstanu. Bajkonur ma istotne znaczenie zarówno dla Rosji, jak i dla Kazachstanu. Stosunki obu tych państw określane są raczej jako przyjazne, jednak jest to nie do końca przykładne partnerstwo. Za czasów ZSRR Kazachstan był wykorzystywany jako swoisty poligon (jednym z przykładów jest przeprowadzenie próby rakietowej pocisku o podwyższonej mocy, który pokonał drogę 480 km). Rozpad ZSRR wymusił jednak zmianę prowadzonej dotychczas polityki na obszarze dawnej strefy sowieckich wpływów. Rosja musiała podjąć próbę uformowania nowej, postradzieckiej tożsamości.

WOSTOCZNYJ

Dmitrij Sawin (dyrektor budowy kosmodromu Wostocznyj) podał się do dymisji w 2015 roku. Jako powód podawał strajki pracowników związane z niewypłacaniem im pensji. Sawina zastąpił Jurij Wołkodaw, który później został aresztowany za nadużywanie uprawnień. Jak się okazało w 2018 roku, poprzednik Sawina, Jurij Chrizman, został skazany za defraudację. W styczniu 2019 roku podano informację o tajemniczej śmierci wspomnianego wcześniej Sawina, którego ciało znaleziono z raną po kuli w głowie.

Pierwszy start rakiety z nowego rosyjskiego kosmodromu planowano na wiosnę 2016 roku, jednak już wcześniej podawano, że może on zostać opóźniony. Jak się okazało, pierwsza próba wystrzelenia rakiety w kosmos nie obyła się bez problemów technicznych. Do wiadomości publicznej podano, że start został w ostatniej chwili odwołany przez system automatyczny. W późniejszym czasie oznajmiono, że przyczyną tego zdarzenia było zakłócenie pracy jednego z mechanizmów rakiety. Źródła podawały, że problemy mogły dotyczyć zaworów spustowych na etapie doładowania silnika spalinowego rakiety nośnej. Mimo problemów rakieta Sojuz 2.1a została wystrzelona w kwietniu 2016 roku (dzień po wspomnianym incydencie). Jeden nieudany start rakiety Sojuz 2.1/Fregat-M odbył się w listopadzie 2017 roku. Następny lot odbył się w lutym 2018 roku, wystartowała wtedy rakieta Sojuz 2.1/Fregat. W 2018 roku pojawiły się kolejne problemy techniczne. Jednym z nich były naruszenia wykryte w centralnym punkcie dystrybucyjnym, gdzie do zespolenia armatury użyto spaw zamiast mufy. Innym problemem były defekty w zbiornikach wody deszczowej. W grudniu 2018 roku miał miejsce czwarty lot rakiety Sojuz 2.1a. Wszystkie loty do grudnia 2018 roku były bezzałogowe. Wostocznyj ma być wykorzystywany między innymi do wystrzeliwania rakiet nośnych Angara, również wersjach przeznaczonych dla statków załogowych oraz do startów nowych wersji rakiet Sojuz. W najbliższych latach planuje się ulokowanie tam siedmiu wyrzutni rakiet.

PODSUMOWANIE

Kosmodrom Wostocznyj pozostawia wiele niewiadomych. Na swoim koncie ma już kilka udanych lotów, więc można się domyślać, że próba uniezależnienia się od kosmodromu Bajkonur zakończyła się sukcesem. Obawy budzi fakt, jak wiele naruszeń prawa miało miejsce podczas jego budowy. Czas pokaże, czy problemy techniczne, które już miały miejsce, były jedynymi i czy ów kosmodrom będzie dla Rosji drogą do wzmocnienia pozycji w przestrzeni kosmicznej.

We współczesnym wyścigu kosmicznym Rosja nie jest krajem dominującym, jak to było za czasów Związku Sowieckiego. Obecnie Federacja Rosyjska stale stara się „dogonić” Stany Zjednoczone, które swoją technologią kosmiczną przewyższają inne państwa biorące udział w rozgrywającym się obecnie wyścigu. Przestrzeń kosmiczna jest dla Rosji niezwykle ważnym obszarem ze względu na zimnowojenną tradycję. Po rozpadzie ZSRR Rosja odziedziczyła zaawansowane technologie kosmiczne, które czynią ją atrakcyjnym partnerem w zakresie współpracy kosmicznej (stąd też na przykład pozorna współpraca chińsko-rosyjska w tym zakresie). Potencjał kosmiczny, jaki gromadzą państwa biorące udział we współczesnym wyścigu kosmicznym czyni je atrakcyjnymi i podnosi ich status na arenie międzynarodowej. Świadczy także o statusie mocarstwowym i może być uznawany za tzw. drogę na skróty do osiągnięcia tegoż statusu, podobnie jak np. pozyskanie broni masowego rażenia. Jak wskazuje historia Wostocznyja, Rosja nieustannie dąży do tego, by rozwijać swój potencjał, jednak napotyka liczne problemy gospodarcze, które stanowią największą przeszkodą w ulepszaniu potencjału kosmicznego.