Żyjemy w XXIw., nasze życie cały czas się zmienia, biegnie na przód. Czy świat staje się lepszy? Z pewnością inny. Pomimo ciągłych zmian najważniejsze powinno być dla nas dobro ludzi, istot żywych, utrzymanie dobrych stosunków międzynarodowych czy prowadzenie działań dyplomatycznych pomiędzy innymi państwami, aby zapewnić globalne bezpieczeństwo. Ważnym jest udzielanie pomocy tam gdzie jest ona potrzebna, tam gdzie ludzie, przywódcy nie są w stanie sami zapewnić bezpieczeństwa swojemu kraju. Historia operacji pokojowych jest burzliwa i długa. To one jednak pozwalają na ustabilizowanie krytycznej sytuacji w skonfliktowanym rejonie, aby na nowo nastał tam ład i porządek.
W 1992r. decyzja o wysłaniu operacji pokojowej do Somalii została podjęta bez wyraźnej zgody skonfliktowanych stron. Zadecydowała o tym duża liczba aktorów odznaczających się na tle konfliktu. Trudniej bowiem dojść do porozumienia i podjąć jednakową decyzję w momencie, gdy liczba osób trzecich rośnie. Somalia potrzebowała natychmiastowej pomocy, dlatego też Rada Bezpieczeństwa ONZ zdecydowała się zapoczątkować pierwsze działania pomimo braku zgody zainteresowanych stron.
Operacja pokojowa – pojęcie oraz istota
Jednoznaczne zdefiniowanie operacji pokojowej jest bardzo trudnym zadaniem, ze względu na jej stały rozwój i zmiany zachodzące podczas jej organizacji. Pierwsza operacja pokojowa ONZ rozpoczęła się w 1948r. w Palestynie i od tamtego czasu zaistniał w jej obszarze szereg zmian. Co ważne operacje pokojowe zaczęły być prowadzone przez różnego rodzaju organizacje regionalne czy koalicje państw. Na przestrzeni lat zmienił się także zakres funkcjonowania operacji pokojowych. Kiedyś miały głównie charakter misji obserwacyjnych, natomiast później przyjęły zupełnie inną formę. Obecnie zajmują się organizacją wyborów, skupiają się na udzielaniu pomocy humanitarnej ludności, rozbrojeniem czy czuwaniem nad zachowaniem spokojnych relacji pomiędzy skonfliktowanymi stronami.
Mówiąc o operacjach pokojowych możemy wyróżnić operacje nastawione na utrzymanie pokoju (peacekeeping), wprowadzenie pokoju (peacemaking), wymuszenie pokoju (peace enforcment) czy budowanie pokoju (peacebuildnig). Można twierdzić, że celem dyplomacji prewencyjnej jest przede wszystkim rozwiązanie sporu zanim dojdzie do przemocy, wymuszenie i utrzymanie pokoju ma zapobiec powstaniu konfliktu pomiędzy skonfliktowanymi rejonami, budowanie pokoju ma natomiast zapobiec rozwojowi kolejnej fali przemocy.
Prawo międzynarodowe, a interwencje humanitarne
Interwencja humanitarna łamie podstawowe zasady prawa międzynarodowego oraz stosunków międzynarodowych. Zbyt bardzo bowiem ingeruje się w sprawy wewnętrzne danego państwa naruszając tym samym jego suwerenność. Ingerencja jest prawnie dozwolona, gdy dzieje się na prośbę drugiego państwa oraz dzięki zezwoleniu Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Na legalność, a także dopuszczalność zainicjowania interwencji humanitarnych wpływają odpowiednie kryteria. Według J. Zajadło podsumowującego przemyślenia N.J.Wheelera, C.A.J.Coady’ego i autorów raportu ICISS wyróżnia się następujące kryteria: „słuszna przyczyna – najwyższa humanitarna konieczność, rozwiązanie o charakterze ostatecznym, proporcjonalność użytych środków, prawdopodobieństwo użytych środków, prawdopodobieństwo pozytywnego skutku, słuszność intencji, podmiot upoważniony do prowadzenia interwencji”.
Kryzys w Somalii
Somalia od wielu lat jest bardzo skonfliktowanym obszarem. Somalisi należą do bardzo odważnych i wytrwałych. Przez lata znosili dominację Etiopii, podobnie było z ciągle rosnącym wpływem Europy na ten obszar. Pod koniec XX wieku wszczęto powstanie przeciwko „białym najeźdźcom”, na którego czele stał Muhammad Abdille Hassan. Pomimo ogromnej determinacji Somalisi ponieśli klęskę. Nadzieja na odzyskanie niepodległości pojawiła się ponownie w 1960r. kiedy to pierwszym prezydentem Somalii został Aden Abdullah Osman. 9 lat później doszło do zamachu stanu, w wyniku czego przywódca państwa poniósł śmierć. Władzę przejęła Najwyższa Rada Rewolucji, na której czele stanął Muhammad Siad Barre. Socjalistyczne rządy wzbudzały niezadowolenie wśród miejscowej ludności. Powstawały różne ugrupowanie, które za cel postawiły sobie zniesienie despotycznych rządów w Somalii m.in. Zjednoczony Kongres Somalijski czy Somalijski Ruch Narodowy. W 1990 r. władza leżała już w rękach pierwszego ugrupowania prowadzonego przez gen. Mohameda Farrah Aidid. Pomimo osiągnięcia swojego celu, w kraju dochodziło do zamieszek, podziału miejscowej ludności, walk. Kolejnym problem był stale narastający głód, który doprowadził do śmierci blisko 100 tys. ludzi. W 1992r. Somalię nawiedziła susza, która jeszcze bardziej pogorszyła i tak złą sytuację w kraju oraz znacząco wpłynęła na warunki życia Somalisów. Promyk nadziei pojawił się dokładnie 6 czerwca 1992r. kiedy to 11 partii somalijskich w Bahr Dar podpisało porozumienie. W kolejnych latach m.in. ONZ prowadziło operacje pokojowe na terenie Somalii, które miały całkowicie ustabilizować sytuację w kraju. Czy tak też się stało?
Interwencja ONZ – UNOSOM I
Dokładnie 18 marca 1992r. Rada Bezpieczeństwa ONZ podjęła decyzję o wysłaniu swoich sił w centrum skonfliktowanego państwa. Szeregi zasiliło 200 obserwatorów. Do pomocy przystąpiła również Organizacja Jedności Afrykańskiej. Dotychczas podejmowane działania przynosiły oczekiwane efekty. 30 maja 1992r. wynegocjowano zawieszenie broni. Wysyłana pomoc humanitarna była jednak w większości przejmowana przez somalijskie gangi. Z czasem siły UNOSOM I zostały zasilone przez jeszcze większą ilość żołnierzy, aby doprowadzić do skutecznego przebiegu misji. Pomimo początkowych sukcesów operacji, panująca sytuacja w Somalii zaczynała stawać się coraz to poważniejsza i trudniejsza do opanowania. W grudniu 1992r. Rada Bezpieczeństwa ONZ zadecydowała o wysłaniu do Somalii sił międzynarodowych UNITAF (Unified Task Force).
Cele UNOSOM I
Głównym celem operacji było kontrolowanie przestrzegania zawieszenia broni w Mogadiszu, zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa pracownikom, mieszkańcom oraz żołnierzom przebywającym na terenie Somalii. Podstawą prawną tej operacji jest rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ S/RES/751
Obecności wojsk zewnętrznych sprzeciwiał się Adiid Abebie, co utrudniało dobry przebieg misji trwającej do marca 1993r.
UNITAF
Swoją pomoc dla Somalii zaoferował również prezydent USA George Bush, wysyłając 30 tys. żołnierzy amerykańskich w ten rejon. 9 grudnia 1992r. na mocy rezolucji nr 794 rozpoczęto operację „Przywrócić nadzieję”. W ramach UNITAF w Somalii ostatecznie wylądowało ok. 28 tys. żołnierzy. Działania Amerykanów okazałyby się skuteczne, gdyby ich dowódca – gen. Robert Johnson docenił swojego przeciwnika. Grasujące na terenie Somalii bandy okazały się o wiele groźniejsze niż przypuszczano. 3 października 1993r. podjęto decyzję o przeprowadzeniu akcji w Mogadiszu, która ostatecznie okazała się katastrofalna w skutkach zwłaszcza dla Amerykanów. Śmierć poniosło wielu żołnierzy jak i ludność cywilna. 31 marca 1994r. wojska amerykańskie zaczęły wycofywać się z Somalii.
UNOSOM II
Po wygaśnięciu mandatu operacji UNOSOM I została ona zastąpiona przez UNOSOM II rezolucją Rady Bezpieczeństwa S/RES/814 26 marca 1993r. Działania te miały być kontynuacją podejmowanych wcześniej kroków, których celem było poprawienie tragicznej sytuacji w Somalii. Operacja była nastawiona na użycie siły, dzięki której możliwe byłoby dostarczanie paczek humanitarnych w najbardziej skonfliktowane rejony Somalii.
Cele UNOSOM II
Misja UNOSOM II miała ostatecznie doprowadzić do całkowitego zaprzestania używania przemocy, oczyszczenia terenu z min, doprowadzenia do zakończenia walk, udzieleniu pomocy miejscowej ludności. UNOSOM II miała także przysłużyć się do poprawienia sytuacji gospodarczej, społecznej czy militarnej w kraju, aby na nowo zagościł tam ład i porządek. Istotnym aspektem była chęć stworzenia struktur demokratycznych w państwie. Wszystkie działania okazywały się jednak bezskuteczne. Po zbyt dużej ilości krwawych starć mandat UNOSOM II został przekształcony, a możliwość używania przymusu wyłączona. W marcu 1995r. operacja dobiegła końca. Pomimo pomocy z zewnątrz w przeciągu dwóch lat zginęło 300 tys. ludzi, aż 2 miliony zostały wysiedlone, a 4.5 miliona osób cierpiało z powodu głodu. Zawierane w 1993r. oraz w 1997r. sojusze nie przynosiły znaczących efektów. Niektóre regiony ogłosiły secesję, co doprowadziło do powstania niezależnych państewek m.in. Galmudugu.
Mandat UNOSOM II był rozszerzany i modyfikowany rezolucjami: 837(1993), 865 (1993), 878 (1993), 886 (1993), 921 (1994)
Misja przynosiła znikome sukcesy, jeśli chodzi o dostarczanie ludności pomocy humanitarnej, jednak próby zakończenia konfliktu zakończyły się niepowodzeniem. Nieudana próba aresztowania gen. Aidida doprowadziła do zamieszek oraz rozpoczęcia bitew w Mogadiszu. Śmierć poniosło 18 amerykańskich komandosów, ucierpiała również ludność cywilna. Po tym katastrofalnym incydencie służby pokojowe działające na terenie Somalii zaczęły stopniowe się z niej wycofywać. Główny cel misji ONZ w Somalii – doprowadzenie do zgody i pokoju z pewnością nie został spełniony, a operację można uznać za nieudaną. Po wygaśnięciu mandatu drugiej operacji, Somalia coraz bardziej zatracała się w wojnie domowej, trwającej po dziś dzień.
Somalia po 2000r.
W 2004r. nowym prezydentem został Abdullaha Yusufa. Jednak realną władzę w 2006r. uzyskała Unia Trybunałów Islamskich (UIC, Union of Islamic Courts), która uznawana jest przez społeczność międzynarodową za ugrupowanie terrorystyczne. W 2007r. islamscy rebelianci zostali obaleni. Do władzy doszła kolejna grupa terrorystyczna – Al.-Shabaab. ONZ nałożyła na nich sankcje – zakaz podróżowania, importowania broni oraz zamrożono aktywy ich ugrupowania.
W tym samym roku Unia Afrykańska za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ powołała Misję Unii Afrykańskiej w Somalii, której celem jest przywrócenie pokoju w kraju. W sierpniu 2011r. oddziały Al.-Shabaab wycofały się ze stolicy Somalii – Mogadiszu. Podczas trwającego już 20 lat konfliktu zginęło wiele tysięcy ludzi. W Somalii pomoc dociera jedynie do 20% ludności, co doprowadza do destabilizacji w kraju. Rada Bezpieczeństa ONZ obwinia Al.-Shabaab za naruszanie bezpieczeństwa i pokoju w Somalii. W kraju notorycznie dochodzi do zamachów bombowych, które niosą za sobą kolejne niewinne ofiary. Przywódcy zarzuca się również wykorzystywanie dzieci do uczestnictwa w walkach. Ugrupowania wojskowe, które tworzy są zasilane przez ok. 2000 dzieci.
Wojna i przemoc nie są jedynymi poważnymi problemami występującymi na terenach Somalii. Stan głodu utrzymuje się szczególnie w południowych regionach kraju. W wyniku głodu zmarło już ponad 10 tys. ludzi, w większości dzieci. Pomoc z zewnątrz jest potrzebna, aby temu zapobiec. W 2011r. na terenie Somalii znajdowało się ok. 800 centrów żywnościowych, jednak to w dalszym ciągu za mało.
Ze względu na panującą sytuację w kraju miliony Somalijczyków szuka schronienia w krajach sąsiadujących, szczególnie w Kenii czy Etiopii.
Misja pokojowa AMISOM
Siły pokojowe Unii Afrykańskiej AMISOM działają w Somalii od 2007r. Tworzą je siły zbrojne Burundi, Dżibuti, Etiopii, Kenii i Ugandy. Misja została autoryzowana przez Radę Bezpieczeństwa ONZ w trybie rozdziału VIII Karty Narodów Zjednoczonych na mocy rezolucji nr 1744. Celem operacji jest zwalczanie działających na terenie Somalii ugrupowań terrorystycznych. Jednym z nich jest właśnie Asz-Szabab, które już wielokrotnie próbowało przemocą przejąć władzę w państwie. Pomimo pracy wielu ludzi, żołnierzy oraz sukcesom, które udało się osiągnąć dzięki misji AMISOM Asz-Szabab nadal osiąga wielkie wpływy, w niektórych wiejskich rejonach Somalii, co stanowi zagrożenie bezpieczeństwa dla całego kraju. 12 listopada 2013r. Rada Bezpieczeństwa ONZ jednomyślnie uchwaliła rezolucję autoryzującą zwiększenie liczebności afrykańskich sił pokojowych AMISOM w Somalii z 17731 do 22126 żołnierzy.
Podsumowanie
Pomimo wielu prób ONZ udzielenia pomocy Somalijczykom spełzły one na niczym. Brak jasno określonych mandatów misji, słaba organizacja oraz przygotowanie wojsk do przeprowadzania akcji doprowadziło do porażek wielu z nich. ONZ interweniowało w miejsce, w którym od lat dochodzi do zamieszek, konfliktów na tle religijnym czy etnicznym. Gdyby działania zostały podjęte na samym początku, w celu zapobiegnięcia dalszego rozwoju nieprzyjemnych stosunków między klanami w Somalii, może operacje i cele które zostały przyjmowane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ okazałyby się skuteczne. Siły ONZ nie spisały się również w kontroli przestrzegania podpisywanych porozumień, które cały czas były łamane. Próby zwołania konferencji pokojowych okazały się niemożliwe. Podjęto działania, które określimy mianem pozytywnych – powołano Tymczasową Radę Narodową, jednak nie udało się odbudować struktur somalijskiej policji. Siły międzynarodowe nie zdołały zapewnić sobie bezpieczeństwa co wpływało negatywnie na wykonywanie zadań mających przysłużyć się do spełnienia misji. Zabrakło kroków, które byłyby podejmowane przeciwko stronie używającej przemocy, siły. Pomimo wielu błędów i porażek ONZ w początkowej fazie prowadzenia misji skupiało się przede wszystkim na udzieleniu pomocy humanitarnej ludności cywilnej. Zwiększył się stopień bezpieczeństwa w kraju oraz dostępność do niego przez inne organizacje humanitarne. Działania ONZ na zawsze wpiszą się w karty historii Somalii, pomimo ich negatywnego światła powinniśmy się skupić na tym co zrobić, aby więcej nie popełnić takich samych błędów, nie doprowadzić do tak licznych porażek, co zrobić, aby w Somalii na nowo zagościł ład, porządek i spokój.
Źródła:
http://unic.un.org.pl/misje_pokojowe/unosom2.php
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1063829,Somalia-–-nieudana-misja-ONZ
http://www.unic.un.org.pl/swiatowe_kryzysy/somalia.php
https://www.konflikty.pl/aktualnosci/wiadomosci/onz-zmniejsza-misje-w-somalii/
https://sp.ka.edu.pl/numery/2018-2/studia-prawnicze-rim-2018-2-czaja.
https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/59703/01_Adam_Cianciara/h
httpwww_wso_wroc_plwydzialywpikbnpid2008zn12008niedziela.
Bezpiecznik.org 