IMIGRACJA A EMIGRACJA
Rozpoczynając rozważania na temat integracji kulturowej imigrantów należy wyjść od zdefiniowania pojęć imigracja i emigracja. Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej — imigracja to działanie, w wyniku którego osoba ustanawia swoje miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego na okres co najmniej 12 miesięcy lub co do którego przewiduje się, że będzie on tyle wynosić, uprzednio będąc rezydentem innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego. Natomiast emigracja to działanie, w ramach którego osoba mająca uprzednio miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, zaprzestaje posiadania swojego zwyczajowego miejsca zamieszkania w tym państwie członkowskim na okres, który wynosi co najmniej 12 miesięcy lub co do którego przewiduje się, że będzie on tyle wynosić. Osoba imigrująca to imigrant, a emigrująca to emigrant.
POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WZGLĘDEM MIGRACJI
Unia Europejska i jej polityka odnosząca się do migracji międzynarodowych oraz związanych z nimi zagadnień wpisywana jest w ramy przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, a ta przestrzeń podlega kompetencjom, które są dzielone pomiędzy Unię, a jej państwa członkowskie, co oznacza że zarówno Unia, jak i państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować wiążące akty prawne. Wspomniana przestrzeń obejmuje kwestie: polityki dotyczącej kontroli granicznej, azylu i imigracji, współpracę sądową w sprawach cywilnych i karnych oraz współpracę policyjną. Jako główny cel wspólnej polityki imigracyjnej Unii Europejskiej wskazano w art. 79 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej „zapewnienie, na każdym etapie, skutecznego zarządzania przepływami migracyjnymi, sprawiedliwego traktowania obywateli państw trzecich przebywających legalnie w Państwach Członkowskich, a także zapobieganie nielegalnej imigracji i handlowi ludźmi oraz wzmocnione ich zwalczanie”.
STATYSTYKI
Według danych Eurostatu, w samym 2015 roku do UE napłynęło łącznie 4,7 mln imigrantów. Jednak te liczby nie są w stanie oddać skali strumieni migracyjnych do i z Unii Europejskiej, dlatego że uwzględniają także przepływy osób pomiędzy poszczególnymi państwami Unii Europejskiej. Pośród wskazanej liczby 4,7 mln przeważającą część stanowili obywatele państw trzecich — aż 2,4 mln. Ponadto 1,4 mln osób posiadało obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej niż to, do którego przybywali. W 2018 roku przybyło 2,4 mln imigrantów spoza państw członkowskich, a około 4,9%, bo aż 21,8 mln z 446,8 mln osób mieszkających w Unii Europejskiej w dniu 01.01.2019 stanowiły osoby niebędące obywatelami Unii.
INTEGRACJA
Z roku na rok rola polityki integracyjnej i świadome jej prowadzenie przez państwa członkowskie Unii Europejskiej wzrasta. Dokumenty i programy unijnych instytucji wydawane są w charakterze zaleceń, promowania dobrych praktyk czy na przykład instrumentów, które mają na celu wspieranie działań lokalnych. Powodem zaistniałej sytuacji może być chociażby brak powszechnie przyjętej definicji odnoszącej się do integracji imigrantów. Według H. Entzingera i R. Biezevelda integracja dokonuje się w dwóch obszarach. Pierwszy z nich — instytucjonalny odnosi się do poziomu zaangażowania imigrantów w wybrane instytucje społeczne. Chodzi głównie o ich udział w rynku pracy, systemie edukacji, systemie ochrony zdrowia. Drugi — czyli normatywny ukazuje się w postawie wobec kultury społeczeństwa przyjmującego oraz identyfikacji kulturowej imigrantów. Wskazani autorzy zwracają także uwagę na cztery wymiary integracji — społeczno-ekonomiczny, kulturowy, prawno-polityczny, nastawienie społeczeństwa przyjmującego względem imigrantów.
Polityka integracji imigrantów kształtowała się w różny sposób w poszczególnych państwach członkowskich Unii. W Niemczech jej celem było przystosowanie imigrantów do warunków kulturowo-społecznych panujących w tym państwie oraz przeciwdziałanie i zapobieganie społecznemu wykluczeniu imigrantów. We Francji wprowadzono kontrakt integracji republikańskiej, w ramach którego nowo przybyły cudzoziemiec zobowiązany jest do spotkania się z urzędnikiem Francuskiego Urzędu Migracji i Integracji, którego celem jest określenie jego potrzeb w zakresie nauki języka francuskiego, a także zebranie informacji dotyczących sytuacji socjalnej imigranta oraz jego sytuacji rodzinnej i zawodowej, a w rezultacie skierowanie go do odpowiedniej instytucji. Imigrant musi także uczestniczyć w szkoleniu obywatelskim — „Wartości i instytucje Republiki Francuskiej” oraz „Życie i praca we Francji” oraz szkoleniu językowym, w efekcie którego musi zdać egzamin na poziomie A1. W Holandii obowiązują przepisy imigracyjne i azylowe, które zobowiązują imigranta do zdania testu z języka niderlandzkiego i zasad konstytucyjnych oraz kulturowych społeczeństwa niderlandzkiego. Za niedotrzymanie wymienionych czynności imigrant może zostać obciążony karą grzywny, mogą zostać wstrzymane wypłaty świadczeń socjalnych, można odmówić mu wjazdu na terytorium Holandii albo odmówić nadania holenderskiego obywatelstwa.
W kwestii polityki integracyjnej imigrantów warto zwrócić także uwagę na polską politykę w tym zakresie. Polska przez długi czas była postrzegana wyłącznie jako kraj, który wysyła migrantów, jednak w ostatnich latach zaczęło się to zmieniać w związku z napływem głównie migrantów ze wschodu. Przez długi czas w Polsce stosowano „politykę reaktywną”, czyli kolokwialnie rzecz ujmując politykę „braku polityki”. Problem braku wspólnych działań integracyjnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej stał się widoczny po 2015 roku. W związku z czym rozpoczęto debatę na temat integracji cudzoziemców. W Polsce istnieją cztery rodzaje ochrony: status uchodźcy, status tolerowany, ochrona tymczasowa, status azylanta. Tylko osoby, które otrzymały status uchodźcy mogą korzystać z programu integracyjnego. Dostęp do edukacji dzieci, które żyją w ośrodkach dla uchodźców jest znikomy — wiele dzieci nie uczęszcza wcale na zajęcia szkolne lub uczestniczy w nich sporadycznie. W Polsce zyskuje na znaczeniu skuteczna preintegracja, czyli wstępna faza, która przygotowuje cudzoziemca do procesu integracji w kraju przyjmującym. Działania na rzecz integracji powinny być podejmowane już w początkowej fazie pobytu migranta w Polsce, a brak jakiejkolwiek aktywności cudzoziemca skutkuje później narastającymi trudnościami. Nieustannie imigranci mieszkający w Polsce spotykają się z trudnościami lub brakiem akceptacji ze strony społeczeństwa.
W ostatnim czasie the Insitute for Labor Market and Vocational Research (IAB) przeprowadził badania, na podstawie których stwierdzono, że w Niemczech integracja i prowadzone kursy językowe znacząco zwiększają szanse zdobycia pracy przez uchodźców. Badania wykazały, że około 49% uchodźców, którzy przybyli do Niemiec od 2013 roku było w stanie znaleźć stałą pracę w ciągu około 5 lat od przybycia do kraju. Można więc stwierdzić, że integracja uchodźców na rynku pracy jest obecnie nieco szybsza w stosunku do lat wcześniejszych.
Istotną luką w politykach integracyjnych wielu państw członkowskich Unii Europejskiej jest jej jednopłaszczyznowość — to znaczy, że stawia się wyłącznie na integrację imigrantów (integracja na linii państwo przyjmujące-imigrant), a zapomina się o integracji społeczeństwa przyjmującego, które także w tym procesie odgrywa istotną rolę.
PODSUMOWANIE
Unia Europejska prowadziła politykę otwartości wobec problemu migrantów. W ostatnich jednak latach stanowisko państw członkowskich względem nielegalnej imigracji, statusu uchodźcy i instytucji azylu zasadniczo się zmieniło. Unia Europejska nieustannie musi podejmować działania, których celem jest utworzenie instrumentów i mechanizmów prawnych, które określają zasady postępowania w zakresie migracji. Kryzys migracyjny w znaczącym stopniu wpłynął na zmiany lub powstanie nowej polityki integracyjnej w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej. Na poziomie państwa jako główny cel polityki migracyjnej stawia się zaspokojenie interesów i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa społeczeństw przyjmujących imigrantów. Aby można było prowadzić skuteczną politykę imigracyjną, państwa członkowskie Unii Europejskiej powinny tworzyć politykę i określić granice integracji politycznej, ekonomicznej i kulturowej, które będą miarą integracji, ale także celem, do którego sami imigranci i przyjmujące ich państwa powinny dążyć. Niestety po dziś dzień do integracji kulturowej nie przywiązuje się dużej wagi, co niesie za sobą istotne konsekwencje. Jeśli państwa chcą, by ich polityka integracyjna była w pełni skuteczna, muszą kierować ją nie tylko w stronę samych imigrantów, ale także w stronę edukacji i kształtowania postaw wśród społeczeństw przyjmujących.
ŹRÓDŁA:
Zdjęcie główne: Zdjęcie utworzone przez rawpixel.com – pl.freepik.com
D. Pszczółkowska, Czas na kulturę. „Bramki” Tomasa Hammara, czyli droga ku lepszej polityce integracji imigrantów w Europie, Polityka Społeczna nr 3/2017.
DW, Germany: Half of refugees find jobs within five years, https://www.dw.com/en/germany-half-of-refugees-find-jobs-within-five-years/a-52251414?fbclid=IwAR098gIXbm7JaVlP6Bo9u3iGEM6ux4220sCV4l3W0bEo-l_ppWBtH48zICY, (dostęp: 21.12.2020).
Eurostat: Statistics Explained, Migration and migrant population statistics, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migration_and_migrant_population_statistics (dostęp 01.12.2020).
H. Entzinger, R. Biezeveld, Benchmarking in Immigrant Integration, Erasmus University Rotterdam, Rotterdam 2003, Report for the European Commission, https://www.researchgate.net/publication/251998179_Benchmarking_in_Immigrant_Integration (dostęp 01.12.2020).
J. Stepaniuk, Integracja i polityka integracyjna wobec imigrantów: analiza dokumentów Unii Europejskiej i polskiego ustawodawstwa, Społeczeństwo i polityka Nr 3 (60)/2019.
J. Ślęzak, Polityka migracyjna Unii Europejskiej a problem integracji imigrantów w Niemczech, Francji i Holandii, Cywilizacja I Polityka, 16(16), 2018.
M. Pachocka, D. Wach (2018), Migracja a integracja (imigrantów) w Unii Europejskiej – w poszukiwaniu rozwiązania, w: Unia Europejska istota, szanse, wyzwania, red. E. Latoszek, M. Proczek, A. Szczerba-Zawada, A. Masłon-Oracz, K. Zajączkowski, Warszawa 2018.
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.U.2004.90.864/2).
Bezpiecznik.org 