Zarówno mężczyźni, jak i kobiety mogą angażować się w terroryzm i przynależeć do tego typu organizacji. Tradycyjnie, choć to podchwytliwe uproszczenie, z terroryzmem utożsamia się młodych mężczyzn. Niemniej jednak, coraz częściej poznajemy historie wielu kobiet, które należą do organizacji terrorystycznych, czasami nawet dokonując zamachów terrorystycznych.
Przyczyny rekrutacji kobiet do organizacji terrorystycznych
Członkostwo kobiet w organizacjach terrorystycznych ma kilka podstawowych uwarunkowań. Przede wszystkim, często wzbudzają mniej zainteresowania i podejrzeń, ponieważ stereotypowy obraz kobiety wskazuje na jej delikatność, wrażliwość oraz nieskłonność do stosowania przemocy. Przez to też zdecydowanie częściej wymienia się mężczyzn jako zamachowców. Kolejnym istotnym czynnikiem jest większa możliwość kamuflażu (udawane ciąże, ładunki przenoszone pod ubraniami, materiały wybuchowe w wózkach lub torebkach) oraz umiejętność przenikania do różnych środowisk.
Kobiety są zdecydowanie rzadziej przeszukiwane, ponieważ w niektórych kulturach ze względu na aspekty religijne nie pozwala się mężczyźnie na rewizję osobistą kobiety. Związane jest to bezpośrednio z jej „czystością” oraz reputacją. Służbom bezpieczeństwa często brakuje żeńskich funkcjonariuszy, co zdecydowanie przyczynia się do utrudnienia dokładnego przeszukania, dzięki czemu kobiety potrafią przemycić kamizelki wypełnione materiałami wybuchowymi oraz pasy szahida pod swoją tradycyjną odzieżą. Stanowi to więc dużą przewagę taktyczną dla grupy terrorystycznej.
Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż kobiece akty terrorystyczne przyciągają większą uwagę medialną niż te, które są efektem działań mężczyzn. W konsekwencji, szeroka skala medialna terroryzmu z udziałem kobiet zachęca organizacje terrorystyczne do poszerzania swoich szeregów o kobiety. Dzieje się tak, ponieważ zamachy samobójcze kobiet często odbierane są jako manifest doświadczonej traumy, najczęściej utożsamianej z utratą członka rodziny. Często wykorzystuje się cierpienie do usprawiedliwiania aktów terrorystycznych umotywowanych chęcią zemsty i odwetu.
Najczęściej (…), indywidualne aspiracje kobiety są tożsame z działaniami odwetowymi środowiska polityczno-zbrojnego, do którego ona aktualnie przynależy. Zarówno organizacja, jak też kobieta, będąca jej członkiem, skupiająca się na dokonywaniu zemsty na wrogim ugrupowaniu.
Co więcej, kobiety angażują się w działalność terrorystyczną nie tylko ze względu na utratę bliskiej osoby, ale również zważywszy na przynależność i oddanie rodziny wobec danej organizacji. Oprócz tego, wpływ ma także aspekt miłosny, zaangażowanie emocjonalne i podążanie za partnerem. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze to więzi emocjonalne mają kluczowy wpływ na decyzję kobiet o przystąpieniu do organizacji terrorystyczne. Może to być również szansa na przetrwanie, zaangażowanie w życie polityczne, chęć pozyskania nowych umiejętności bądź zdobycia wyższej pozycji w strukturze społecznej.
W świetle badań naukowych kobiety są bardziej zdeterminowane w dążeniu do celu niż mężczyźni, odznaczają się większą niż oni wytrzymałością na cierpienie fizyczne i psychiczne. Potrafią poświęcić wszystko dla idei, którą uważają za słuszną, szczególnie wówczas, gdy idea staje się sensem ich życia.
Kobiece zaangażowanie na rzecz organizacji terrorystycznej wpływa również na “ocieplenie” wizerunku grupy, jak i sprzyja podniesieniu prestiżu. Proceder ten został m.in. wykorzystywany w ostatnich latach w Internecie przez tzw. Państwo Islamskie. W celu pozyskania nowych rekrutek, głównie wśród młodych dziewcząt, rozpowszechniano slogan “narzeczona dżihadu”. Umieszczanie zdjęć kobiet, które znajdują się w szeregach terrorystów jest adresowane dla potencjalnych zwolenniczek, które wykażą chęć przyłączenia się do organizacji. Uzasadniano to następująco:
Sprzyja to wyobrażeniu wyboru normalnego stylu życia i może być jednym z czynników legitymizujących istnienie oraz cele Państwa Islamskiego.
Jakie role pełnią kobiety w organizacjach terrorystycznych?
Kobiety w organizacjach terrorystycznych zaczynają odgrywać coraz większe i bardziej zróżnicowane role, niekoniecznie zawsze związane z użyciem przemocy. Głownie są to role logistyczne, rekrutacyjne, przywódcze oraz ideologiczne.
Zdaniem R. Kim Craign i Sary A. Daly działania logistyczne polegają głownie na usługach kurierskich, działaniach związanych z udzielaniem schronienia, wizytach w aresztach oraz więzieniach w celu przekazywania informacji oskarżonym i skazanym, zastawianiu pułapek.
Jeżeli chodzi o działania rekrutacyjne, to związane są one z bezpośrednimi kontaktami personalnymi w celu identyfikacji oraz werbunku nowych członków do organizacji. Ogromne znaczenie ma także propaganda, która polega głownie na tworzeniu oraz stałej kontroli stron internetowych oraz wiadomości. Kobiety pełnią również funkcję “sumienia” dla odbiorców, która polega na pielęgnowaniu natężenia przemocy poprzez pamięć o niej.
Rola męczennika jest bezpośrednio związana z przygotowaniem oraz przeprowadzeniem zamachu samobójczego, natomiast rola bojownika wiąże się z czynnym udziałem w walce z wrogiem poprzez partyzantkę miejską.
Rola przywódcza odpowiada za decyzje z zakresu prowadzonej strategii i taktyki oraz wymiarem wykonawczym polityki organizacji. Natomiast rola ideologiczna kobiet jest ściśle powiązana z wytyczaniem ogólnych kierunków rozwoju organizacji wraz z jej zapleczem ideologicznym.
Wszystkie role, jakie kobiety pełnią w organizacjach terrorystycznych, Sue Manah i Pamela Griset podzieliły na cztery kategorie. Pierwsza z kategorii obejmuje działania mające bezpośredni związek z organizacją m.in. środki finansowe, żywność, zapasy, nocleg, udzielanie bezpiecznego schronienia czy też usługi seksualne. Druga kategoria obejmuje szpiegostwo (zbieranie oraz przekazywanie informacji) oraz funkcję przynęty. Trzecia kategoria związana jest wprost z postawą wojownika. Wiąże się przede wszystkim na przygotowaniu i dokonywaniu aktów terrorystycznych, używania broni oraz konstruowania bomb. Ostatnia kategoria to rola przywódcy i posiadanie znaczącej pozycji w organizacji oraz pełnienie funkcji liderskich.
Zamachy samobójcze kobiet
Pierwszą kobietą, która dokonała samobójczego zamachu była 16-letnia Sanaa Mechajdli pochodząca z Libanu. Sanaa była członkinią Syryjskiej Partii Socjal-Nacjonalistycznej (SSNP), które było pierwszym ugrupowaniem wykorzystującym kobiety-męczennice. Zdarzenie to miało miejsce w 1985 roku, kiedy Mechajdli wysadziła się, wjeżdżając swoim samochodem wypełnionym materiałami wybuchowymi przed izraelski konwój wojskowy w pobliżu miejscowości Jezzine, zabijając dwóch izraelskich żołnierzy oraz raniąc dwunastu. Sanaa pracowała w lokalnym sklepie wideo i to tam nagrała zapis na taśmie z przeprosinami dla swojej matki i bliskich. Do SSNP dołączyła 3 miesiące przed zamachem i była pierwszą kobietą, która pozostawiła zapis wideo z pożegnaniem.
Kobiety do zamachów samobójczych wykorzystywane są również przez organizacja terrorystyczną Boko Haram, która na przestrzeni lat uprowadziła setki kobiet i uczennic, aby następnie zmusić je do zostania zamachowcami-samobójcami. W 2014 roku jednym z najbardziej znanych porwań Boko Haram było uprowadzenie 276 uczennic z Chibok oraz pierwszy akt samobójczy wykonany przez kobietę, która w czerwca w batalionie nigeryjskiej armii w Gombe zdetonowała materiał wybuchowy ukryty w hidżabie, zabijając przy tym siebie oraz żołnierza. Po zamachu czerwcowym kolejne samobójcze ataki bombowe miały miejsce pod koniec lipca w Kano (Nigeria), gdzie jedną z niedoszłych zamachowczyń była dziesięcioletnia dziewczynka, która została zatrzymana z materiałami wybuchowymi przywiązanymi do klatki piersiowej. Ataki wciąż przybierały na sile, w 2018 roku odnotowano udział około 468 kobiet i dziewcząt, które zostały ofiarowane bądź aresztowane w 240 zamachach terrorystycznych. W ciągu ostatnich lat sukcesy zamachów dokonywanych przez kobiety-samobójczynie spowodowały, że Boko Haram wykorzystuje do realizowania swoich misji w ponad 50% kobiety, jednak większość z nich to niepełnoletnie dziewczęta.
Z kolei pierwszą męczeńską śmiercią kobiety w Palestynie było wysadzenie się dwudziestosześcioletniej Wafy Idris, która w 2002 r. w centrum handlowym w Jerozolimie dokonała zamachu na swoje życie. Zginęła jedna osoba, a rannych zostało około 130 osób. Odpowiedzialność za ten zamach wzięła na siebie organizacja terrorystyczna „Brygady Męczenników Al Aksy”, której członkiem był sam brat zamachowczyni. Wafa stała się wzorem do naśladowania dla palestyńskich kobiet. Co więcej, pojawiła się ogromna ilość plakatów z wizerunkiem Wafy, które zachęcały kobiety do roli zamachowców-samobójców przeciwko Izraelowi.
W Czeczenii kobiety zainicjowały walkę w tej postaci. Są to tzw. „czarne wdowy”, które zwykle zostają terrorystkami-samobójczymi nie ze względu na religię czy obronę narodu, tylko wskutek osobistych tragedii lub nieszczęśliwego życia. Często motywowane są stratą mężów, braci czy ojców zabitych przez rosyjskich żołnierzy podczas wojen w Czeczenii, a organizacje terrorystyczne chętnie rekrutują kandydatki do samobójczych zamachów, gdyż są one przesiąknięte żądzą zemsty i odwetu nawet za cenę własnego życia.
Warto również zaznaczyć, iż pierwszą nagłośnioną czeczeńską operacje samoofiarowania przeprowadziła w 2000 roku 17-letnia Chawa Barajewa. Dziewczyna wsiadła za kierownicę ciężarówki, która następnie eksplodowała przed budynkiem oddziału milicji specjalnego przeznaczenia (OMON) w miejscowości Ałchan Jurt. W zamachu towarzyszyła jej także 16-letnia przyjaciółka Liuza Magomadowa. Stały się one pierwszymi szahidkami w Rosji. Ponadto, czarne wdowy zasłynęły dzięki przeprowadzonemu w 2002 roku ataku terrorystycznego na moskiewski teatr na Dubrowce oraz na szkołę w Biesłanie w 2004 roku. Liczbę samobójczych ataków przez czeczeńskie kobiety w 2008 roku szacowano na 42%, natomiast w 2017 roku na około 28-31%.
Aktywnym udziałem kobiet w zamachach samobójczych charakteryzuje się także terroryzm kurdyjski. W odróżnieniu od libańskiego czy palestyńskiego terroryzmu, zamachowcami-samobójcami nie zostawali ochotnicy. Wręcz przeciwnie, byli oni wybierani bezpośrednio przez najwyższe kierownictwo Robotniczej Partii Kurdystanu (RPK). Gdy jedna z kobiet będąca członkinią organizacji Turkan Adijaman odmówiła bycia męczennicą została zabita w obecności innej kobiety, która przejęła jej misję do wykonania. Była nią osiemnastoletnia Leyla Kaplan, która w listopadzie 1996 roku zdetonowała się w siedzibie policyjnych sił szybkiego reagowania w miejscowości Adana, uśmiercając 3 policjantów oraz raniąc 12, w tym 8 oficerów. Warto wspomnieć, że kurdyjski terroryzm samobójczy nie trwał długo, przypadał na lata 1996-1999.
Jak widać pobudki kobiet do samoofiarowania są różne. Dla jednych wybór losu samobójczego jest wynikiem oddziaływania traumatycznych wydarzeń w życiu osobistym, inne zaś kierują się świadomym poczuciem wartości religijnych i przekonań ideologicznych. Mimo to wielokrotnie łączy je wspólna nienawiść do wroga oraz chęć zemsty za doznane cierpienie.
Podsumowując
Coraz częściej spotykamy się z obecnością kobiet w szeregach organizacji terrorystycznych. Jednakże przyczyny, którymi kierują się kobiety podczas przystąpienia do danej organizacji są kwestią indywidualną, a ich źródła należy rozpatrywać w kontekście ich własnych doświadczeń i przeżyć. Mimo to motywy, choć nie zawsze słusznie, wielokrotnie utożsamiane są z doświadczoną traumą, utratą bliskiej osoby, żądzą zemsty czy podążaniem za partnerem. Warto również zwrócić uwagę na role, które kobiety pełnią w ramach organizacji terrorystycznych. Są one bardzo zróżnicowane i wymagają stałego zaangażowania, odpowiedzialności oraz poświęcenia. Natomiast udział kobiet w aktach terrorystycznych niejednokrotnie wiąże się z terroryzmem samobójczym, który jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych form prowadzenia działań terrorystycznych. Warto również mieć na uwadze to, że zjawisko cały czas ewoluuje.
Źródła:
Józef Kubica: Sylwetka terrorysty samobójcy – próba typologii (geopolityka.org)
How terrorist groups use women as suicide bombers | Arab News
Boko Haram’s use of Female Suicide Bombing in Nigeria | Al Jazeera Center for Studies
Female suicide bomber targets Nigeria college | Cameroon News | Al Jazeera
Women, Girls, Boko Haram, and Suicide Bombings (cfr.org)
Kobiety jako zamachowcy Boko Haram | Konflikty.pl
Samobójczynie z Czeczenii | Śmierć, siostra moja – Polityka.pl
The Martyrdom of Wafa Idris | National Vanguard
Magdalena Rudnicka, Kobiety terrorystki potencjalnym zagrożeniem bezpieczeństwa międzynarodowego, Instytut Studiów Międzynarodowych i Edukacji HUMANUM, 2015.
Aleksander Zięba, Problem udziału kobiet w organizacjach terrorystycznych, , [w:] P.de la Fuente, W. Gzicki, C. Taracha (red.), Terroryzm wczoraj i dziś: wybrane problemy, Lublin 2015, s. 49-65.
Aleksandra Zięba, Female terrorism w Stanach Zjednoczonych, „Przegląd Polityczny”,2014, nr 2, s. 209-224.
Aleksandra Gasztold, Udział kobiet w organizacjach terrorystycznych. Hiperkobieta – hiperterrorystka, Kwartalnik Naukowy OAP UW “e-Politikon”, nr 30, 2019, 29–49.
Aleksandra Gaszold, Badania radykalizacji kobiet do terroryzmu dżihadystycznego, „Przegląd Polityczny”, 2020 , nr 1, s. 5-18
Mateusz Zulczyk, Zjawisko islamskiego terroryzmu samobójczego kobiet, De Securitate et Defensione. O Bezpieczeństwie i Obronności, 2015, nr 1, s. 151-168.
Karolina Lachowska, Kim jest terrorysta? Sposoby stereotypizacji terrorystów. Analiza porównawcza wyników badań ankietowych, wyd. Libron, 2015.
