Przez wiele lat polscy politycy uważali, że polska mafia nie istnieje, a społeczeństwo może czuć się bezpiecznie. Po latach jednak przyznano, że mamy do czynienia z lokalnymi grupami przestępczymi. Dynamiczny rozwój polskiej przestępczości zorganizowanej przypadł na lata 90-te XX wieku. Czy udało się ją wyeliminować? Naturalnie – odpowiedzieć należy przecząco.
Definicja
Przyjęcie jednej definicji jest bardzo trudnym zadaniem. W kategorii pozaprawnej każdą z grup przestępczych można scharakteryzować w następujący sposób: działalność grup nastawiona jest na zysk, odczuwają one potrzebę posiadania władzy, swoją działalność prowadzą przez określony czas lub też działają bezterminowo. Cechują się hierarchią, podziałem obowiązków, dyscypliną, używaniem przemocy, praniem brudnych pieniędzy, a czasem nawet wywieraniem nacisku na organy państwowe. Zwracając uwagę na aspekt prawny napotykamy pewien problem. Przestępczość zorganizowana cały czas się rozwija i przekształca, przez co trudnym jest podanie uniwersalnej definicji tego zjawiska. Działanie grup przestępczych jest uzależnione także od rozwoju technologicznego, zmian natury gospodarczej czy politycznej. Słowem – dynamikę rozwoju tego negatywnego fenomenu trudno zawrzeć w jednej definicji.
Klasyfikacja rodzajów przestępczości zorganizowanej
Aby ułatwić klasyfikowanie rodzajów przestępczości zorganizowanej, możemy podzielić ją na trzy główne kategorie – narkotykową, ekonomiczną i kryminalną. Każda z nich zajmuje się czymś innym, choć nie jest wykluczone, że grupy mogą mieć charakter hybrydowy i łączą cechy różnych kategorii. Pierwsza z nich dotyczy produkcji oraz sprzedaży narkotyków. Z kolei ekonomiczna obejmuje przede wszystkim sektor finansowy – nierzadko skierowana jest także przeciwko państwu. Natomiast do zorganizowanej przestępczości kryminalnej zaliczamy grabieże, handel skradzionym mieniem, przemyt oraz stręczycielstwo.
Rozwój przestępczości zorganizowanej w Polsce na przestrzeni lat
Okres międzywojenny
Obecność „grup złodziei” widoczna już była w średniowieczu, jednak jej nagły rozwój przypada na okres międzywojenny. Przestępcy opisują swoją działalność, jako „organizację zawodową, której celem jest wzajemna pomoc”, niesiona głównie w kierunku skazanych członków „organizacji” oraz ich rodzin. Czymś niespotykanym dotychczas na tak dużą skalę był również rozwój „grup przemytników”. Poszerzenie pracy polskich grup przestępczych, także poza granicami kraju, było związane przede wszystkim z trudną sytuacją ekonomiczną w państwie, z różniącą się od naszej mentalnością ludzi zamieszkujących tereny przygraniczne, a co najważniejsze – ze słabą ochroną granic.
Działania grup przestępczych w niepodległej Polsce były szczególnie widoczne w latach 30. Początkowo były tworzone przez małą liczbę członków, nie przyciągały większej uwagi organów państwowych. Pomimo małej liczebności odznaczały się wyjątkową brutalnością i bezwzględnością. Skupiano się przede wszystkim na przemycie, przestępstwach kryminalnych. W tamtych czasach grupy przestępcze były również wykorzystywane do celów politycznych.
Zakończenie II Wojny Światowej a działalność grup przestępczych
Lata 40. 50. i 60. na nowo ukazują ciemną stronę grup przestępczych. Swoją działalność uaktywniają bandy, cechujące się ogromną przemocą i brutalnością. Przestępcy w trakcie oraz po II wojnie światowej otrzymali szeroki dostęp do broni palnej, co jeszcze bardziej zwiększyło ich siłę oraz determinację. Co charakterystyczne po II wojnie światowej – niektóre grupy nie stroniły także od przyjmowania ideologii.
Zakończenie II wojny światowej niesie za sobą falę niepewności, lęku i strachu. Na Polaków czekało zupełnie inne, nowe życie. Polska zaczynała odbudowywać swoje struktury, na nowo tworzy administrację i prawo. Słabość państwa wykorzystywały różnorakie grupy przestępcze. Pojawiali się tzw. złodzieje kieszonkowi, którzy skupiali się w „zespołach przestępczych”.
Istnienie grup przestępczych w tym okresie zostało potwierdzone przez liczne badania. Świadczy o tym m.in. odpowiednia hierarchia grup oraz konkretnie wypracowane metody działania. Służby bezpieczeństwa były świadome obecności oraz skutków, które niosła za sobą ich działalność na terenie Polski, jednak zjawisko to zawsze było bagatelizowane, pomimo swojego wysokiego stopnia zorganizowania.
Lata 1960-1970
Grupy przestępcze coraz precyzyjniej organizują swoją pracę oraz wewnętrzne struktury. Cechuje ich profesjonalizm, skupiają się na pojedynczych działaniach, starają się zalegalizować zdobyte zyski, rezygnują z ciągłości swoich działań.
Lata 80-te i operacja „Żelazo”
W latach 80. grupy przestępcze zasłynęły m.in. dzięki udziale w operacji „Żelazo” prowadzonej przez państwowy aparat bezpieczeństwa. Akcja została przeprowadzona przez I Departament, na którego czele stał Mirosław Milewski. Operacja polegała na przeniknięciu pracowników wywiadu do struktur przestępczych, którzy następnie wraz z innymi; grabili, okradali, uczestniczyli w napadach rabunkowych. Doszło również do kilku morderstw, które jak twierdzono nie były zaplanowane. Wszystkie uzyskane zyski miały zostać przeznaczone na finansowanie działalności wywiadu PRL. Część łupów została jednak przygarnięta przez rządzących tj. Edwarda Gierka, Jana Szydlaka itd. Uczestnicy tej akcji kontynuowali swoją działalność w tzw. „gangu młotkarzy”.
Lata 90.
Ze względu na rozwój ekonomiczny, zmiany polityczne oraz prawne w latach 90. swoją działalność znacząco poszerzyły zorganizowane grupy przestępcze. W przeciwieństwie do lat poprzednich przestępcy nie skupiali się na zatajaniu swojej działalności, funkcjonowali jawnie. Oprawcy często czuli się bezkarnie, przez co pozwalali sobie na jeszcze więcej. Ich działania były ukierunkowane na konkretny zysk, grupy były wieloosobowe. Skupiały się przede wszystkim na ściąganiu haraczy. Napadano restauracje, puby, kluby. Odpowiedzialnymi za te „akcje” były głównie legalnie zarejestrowane i funkcjonujące firmy ochroniarskie, które znalazły się pod kontrolą lokalnych gangsterów. Często dochodziło do przywłaszczenia danego przedsiębiorstwa przez określoną grupę przestępczą.
Przestępczość kryminalna opierała się na porwaniach dla okupu – głównie bogatych biznesmenów. Przestępcy poszli jednak także w kierunku kradzieży dóbr materialnych – kradzież luksusowych samochodów była głównym filarem działalności grup przestępczych w latach 90-tych. Skradzione samochody sprowadzano na wschód, skąd te były już rozprowadzane po całym świecie. Kolejnym ważnym aspektem ich działalności był handel narkotykami. Ogromny popyt oraz popularność w niedługim czasie zdobył „polski kompot”. Jego działanie można porównać do heroiny, a częste zażywanie doszczętnie wyniszczało organizm i prowadziło do szybkiej śmierci. Oprócz brutalności często przypisywaną cechą do ówczesnej przestępczości zorganizowanej jest widoczne nawiązywanie w swoich działaniach do polityki. W latach 90. wyróżniły się dwie główne grupy przestępcze „Pruszków” i „Wołomin”.
Gang „Pruszków”
Jedną z grup przestępczych, która zasłynęła dzięki swoim działaniom jest gang „Pruszków”. Już w latach 70. XX wieku odznaczał się wyjątkowo dużym stopniem zorganizowania i ściśle określonymi metodami funkcjonowania. Jego pierwszym głównym przywódcą oraz założycielem był Ireneusz P. ps. „Barabasz”. W bardzo krótkim czasie, grupa zaczęła przyjmować w swoje szeregi młodych ludzi znajdujących się w trudnych sytuacjach finansowych, nie umiejących do końca ocenić jakie zachowania są poprawne, a jakie nie. Z biegiem lat władzę w gangu przejął Zbigniew Kujawski ps. „Ali”, jednak największy rozgłos gang „Pruszków” uzyskał dzięki przywództwu Janusza Andrzeja Kalikowskiego ps. „Pershing”. To dzięki jego rządom grupa była znana w całej Polsce, a przez pewien czas była uznawana za jedną z największych i najlepiej zorganizowanych grup przestępczych w kraju. „Pruszków” był na tyle rozwinięty, że praktycznie w każdym mieście w Polsce posiadał podległą sobie grupę m.in. w Gdańsku czy Poznaniu.
Gang „Wołomin”
Drugą grupą przestępczą, która na stałe wpisała się w karty historii przestępczości zorganizowanej w Polsce jest gang „Wołomin”, którego początki można już zaobserwować w latach 20. XX wieku. Pomimo braku konkretnie ustalonej hierarchii, grupa w swoim działania odznaczała się dużym „profesjonalizmem”. „Wołomin”” tworzyło kilka mniejszych grup przestępczych, do najważniejszych należały te prowadzone przez: Mariana Klepackiego ps. Klepak, Ludwika Adamskiego ps. Lutek oraz Andrzeja Czetyrko ps. Kikir. „Wołomin” w przeciwieństwie do „Pruszkowa” sprawował władzę na wschód od Warszawy.
Pomimo wielu aspektów odróżniających te dwie grupy, obie działały w podobnych sektorach. Zajmowano się handlem narkotykami, papierosami czy alkoholem. Bardzo powszechnym zjawiskiem określanym, jako „wrzutki” była kradzież, a następnie sprzedaż zagranicznych, luksusowych samochodów już na terenie Polski.
Oprócz ciemnej strony gangów ich działalność była widoczna dzięki inwestycjom w legalne przedsiębiorstwa. Prowadzono lombardy, komisy, kantory czy kawiarnie, które również miały być przykrywką oraz narzędziem umożliwiającym rozwój swoich nielegalnych interesów.
Przestępczość zorganizowana w Polsce obecnie
Dzisiejszą przestępczość zorganizowaną określilibyśmy mianem „grup multiprzestępczych”. Na ich działalność przede wszystkim wpływa sytuacja rynkowa czy rozwój gospodarczy. Coraz częściej można zaobserwować obecność gangów w internecie. Działania polskich służb bezpieczeństwa są z biegiem lat jeszcze bardziej skuteczne, co pozwala zahamować dalszy rozwój oraz funkcjonowanie grup przestępczych na tym polu.
W Polsce aktualnie najczęstszą działalność grup przestępczych można zaobserwować w Łodzi czy Lublinie. Według statystyk podanych przez CBŚ wynika, że w 2012 roku było ich aż 772 w całym kraju. W ubiegłym roku rozbito aż 183 grupy przestępcze, a zabezpieczone mienie wyceniono na 248 mln zł. Ponadto zlikwidowano 15 laboratoriów zajmujących się produkcją narkotyków syntetycznych oraz 109 plantacji konopii indyjskich.
Pomimo ogromnych zmian, jakie zaszły w szeregach grup przestępczych, jedno pozostało niezmienne – nastawienie na ogromny zysk. Aktualnie członkowie gangów skupiają się na fałszowaniu pieniędzy czy też na handlu ludźmi. Często doprowadza się do upadku danego przedsiębiorstwa, aby nabyć je w o wiele niższej cenie. Na porządku dziennym są również przestępstwa podatkowe.
Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w Polsce
Polskie prawo posiada szereg regulacji umożliwiających zwalczanie działalności zorganizowanych grupy przestępczych, np. art. 258. „Udział w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym”, art.299. „Pranie pieniędzy”, art. 60. „Nadzwyczajne złagodzenie kary”. Ponadto w Polsce funkcjonuje wiele służb oddelegowanych do pracy na poziomie grup przestępczych. Gwałtowny rozwój nastąpił w 1990r. kiedy to w Komendzie Wojewódzkiej w Krakowie powstała sekcja „Antygang”, później „Maraton”. Z biegiem lat do życia powołano Biuro do Walki z Przestępczością Zorganizowaną, które ostatecznie przekształciło się w Centralne Biuro Śledcze. Ponadto można wyróżnić takie instytucje jak: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Biuro Wydziału Kryminalnego Komendy Głównej Policji itd.
Istotnym wydarzeniem było utworzenie instytucji świadka koronnego, według której członek grupy przestępczej składający obciążające zeznania na innych członków gangu jest zwolniony częściowo z odpowiedzialności karnej za samodzielnie wyrządzone szkody. Nie każdy członek grupy przestępczej może jednak ubiegać się o status świadka koronnego, przykładem jest osoba, która dokonała zabójstwa, była współuczestnikiem lub chciała go dokonać.
Podsumowanie
Przestępczość zorganizowana w Polsce na przestrzeni lat stale się zmieniała, czasami była o jeden krok do przodu przed odpowiednimi służbami bezpieczeństwa, stwarzając ogromne niebezpieczeństwo dla społeczeństwa. Początkowy brak podejmowanych działań związanych z walką z grupami przestępczymi prowadził do absurdalnych, niebezpiecznych sytuacji – morderstw na oczach świadków, porwań, zastraszania, przekupstwa. Przestępcy czuli się bezkarnie, przez co ich działalność stale się rozwijała. Z biegiem lat polskie organy bezpieczeństwa poszerzyły swój zakres działań mających na celu zahamowanie dalszego rozwoju grup przestępczych na terenie Polski.
______________________________________________________________________________
Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Afera_„Żelazo”
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/przestepczosc-zorganizowana;3963636.html
https://www.ukw.edu.pl/download/53673/Szymon_Wasielewski.
http://www.wspia.eu/file/20335/30-KOCHMAN+IZABELA.
Bezpiecznik.org 