PTSD, czyli zespół stresu pourazowego, po raz pierwszy został zdefiniowany przez psychiatrów dopiero w latach 80. XX wieku. Każdy człowiek posiada indywidualną odporność na różnego rodzaju traumatyczne przeżycia, których doświadcza, jednak każdy z nas ma pewną granicę tejże odporności, której przekroczenie może powodować negatywne skutki psychologiczne. Konsekwencje doświadczonej traumy często ustępują samoistnie, zdarza się jednak, że stają się one problemem medycznym i wtedy możemy mieć do czynienia z zespołem stresu pourazowego.
CZYM JEST PTSD?
Zespół stresu pourazowego (PTSD — ang. post-traumatic stress disorder) pojawia się w konsekwencji zdarzenia, które wywołało silną reakcję stresową i trwogę, które to przerosły zwykłe ludzkie doświadczenia i nad którymi nie jest się w stanie zapanować. Owe zdarzenie może dotyczyć bezpośrednio pacjenta lub też innej (często bliskiej mu) osoby. Takie zdarzenie często związane jest z zagrożeniem doznania urazu, czy też naruszenia fizycznej integralności, a nawet śmierci. Do tychże wydarzeń mogą należeć przeżyte działania wojenne, katastrofy, kataklizmy żywiołowe, wypadki komunikacyjne, napaści, gwałty, uprowadzenia, tortury i wiele innych. Aby rozpoznać PTSD koniecznym jest, by pacjent w chwili danego zdarzenia doświadczył strachu, bezsilności lub przerażenia. Pierwsze symptomy stresu pourazowego najczęściej występują w ciągu sześciu miesięcy po danym wydarzeniu (zdarza się jednak, że symptomy zaczynają występować już po upływie zaledwie kilku tygodni).
OBJAWY
Do typowych objawów zalicza się powtarzające się epizody związane z przeżywaniem na nowo urazu we wspomnieniach lub snach. Występują one na tle utrzymującego się poczucia odrętwienia, otępienia, odizolowania od innych, braku reakcji na otoczenie, czy na przykład unikaniu sytuacji przypominających uraz. Bardzo często pacjent ma obawy przed wspomnieniami, które przypominają mu doświadczony uraz. U niektórych osób pojawiają się dramatyczne wybuchy strachu, paniki czy agresji, które wyzwalane są poprzez bodźce powodujące przypomnienie sobie lub ponowne przeżycie sytuacji urazowej. Objawy stresu pourazowego można podzielić na cztery kategorie:
- Nadmierne pobudzenie, stan ciągłej gotowości — uczucie powracającego niebezpieczeństwa. Stan ten objawia się poprzez przyspieszenie rytmu serca, podwyższone ciśnienie tętnicze, potliwość, niepokój, wrażliwość lub obojętność na bodźce, reagowanie lękiem, czujny sen.
- Przeżywanie urazu w snach i wspomnieniach — emocje, które towarzyszą danej osobie są porównywalne z tymi, które odczuwała ona w chwili wydarzenia.
- Zawężenie — odrętwienie, odizolowanie od emocji, częściowe znieczulenia, utrata poszczególnych wrażeń, bierność.
- Poczucie winy ocalałego — stan, w którym dana osoba czuje się wina wobec tych, którzy nie przeżyli, rozmyśla na temat swojej bezradności, odczuwa poczucie winy z powodu odruchowego ratowania swojego życia.
Wyodrębniono także zespół, który opisy został jako complex PTSD, to znaczy złożony zespół stresu pourazowego (ang. disorders of extreme stress not otherwise specified — DESNOS). Jest to nic innego, jak bliżej nieokreślone zaburzenia będące następstwem ekstremalnego stresu, który obejmuje:
- zmiany dotyczące zakresu regulacji impulsów afektywnych, trudności związane z modulacją złości i zachowań autodestrukcyjnych,
- zmiany dotyczące możliwości koncentracji i świadomości, które prowadzą do amnezji i występowania epizodów dysocjacyjnych oraz depersonalizacyjnych,
- zmiany w zakresie autopercepcji (na przykład chroniczne poczucie wstydu),
- zmiany dotyczące zakresu relacji z innymi (na przykład problem z zaufaniem, niezdolność do bliższych związków emocjonalnych),
- somatyzacja problemów emocjonalnych,
- zmiany w systemach znaczeniowych.
W opracowaniach pojawia się także pojęcie trwałego stresu pourazowego, który dotyczy między innymi ofiar pożarów, u których wystąpiły (w wyniku przeżytej katastrofy) trwałe ślady na ciele w postaci blizn. Opracowano wiele metod pomiaru zespołu stresu pourazowego i objawów potraumatycznych, które służą do oceny jakości i stopnia jego nasilenia (najczęściej używane to: The PTSD Checklist, Clinitian-Administred PTSD Scale, Mississippi Scale).
LECZENIE
U osób, które chorują na przewlekłą postać PTSD stosowane są zarówno oddziaływania psychologiczne, jak i farmakologiczne. Do skutecznych oddziaływań psychologicznych można zaliczyć: psychoterapię poznawczo-behawioralną (CBT), która koncentruje się na doznanym urazie oraz desensytyzację przy pomocy ruchu gałek ocznych (EMRD). Takie metody stosowane są indywidualnie i w warunkach ambulatoryjnych. W terapii ekspozycyjnej wypowiedzi pacjenta na temat traumatycznego zdarzenia są rejestrowane. Później pacjent wielokrotnie słucha nagrania wspólnie z terapeutą. Podczas terapii poznawczej, która skoncentrowana jest na doznanym urazie, pacjent wraz z terapeutą dyskutuje i przeformułowuje przekonania, które są zniekształcone i błędnie interpretowane. Natomiast podczas terapii EMRD pacjent skupiony jest na zdarzeniu i emocjach z nim związanych, a równocześnie poddaje się go obustronnej stymulacji, która to polega na zadaniu wodzenia oczyma za palcem terapeuty, który porusza się poziomo. Leczenie farmakologiczne z kolei powinno się traktować jako uzupełnienie terapii. Często ma ono charakter objawowy. Kiedy objawy są ostre tzn. pojawia się ciężka bezsenność, czy zaburzenia lękowe lub nasilona depresja, zaleca się stosowanie leków nasennych lub przeciwdepresyjnych. Badania wykazały skuteczność leczenia za pomocą selektywnych inhibitorów zwrotnych wychwytu serotoniny (SSRI). Leczenie może dać znaczące efekty i poprawę nawet po wielu latach od momentu pojawienia się objawów, dlatego też czas trwania tychże objawów nie powinien wpływać na podjęcie decyzji odnośnie rozpoczęcia terapii.
PODSUMOWANIE
W zespole stresu pourazowego do podstawowych zadań zalicza się prawidłowo postawioną diagnozę oraz zróżnicowanie objawów z podobnymi, które występują w przebiegu innych zespołów psychopatologicznych. Celem leczenia PTSD jest poprawa samopoczucia oraz społecznego funkcjonowania danej osoby oraz skuteczne zapobieganie przekształcenia się istniejącego już zaburzenia w trwałe zmiany osobowości. Obecnie stosowane są zarówno psychoterapeutyczne, jak i farmakologiczne oddziaływania na pacjenta. Osoba, która cierpi na zespół stresu pourazowego może być nerwowa i poirytowana, dlatego że ciągle tkwi w sytuacji, która spowodowała dany uraz. Źródła podają, że na zespół stresu pourazowego cierpi ok. 10% kobiet i ok. 5% mężczyzn na całym świecie. Wiele osób cierpiących na PTSD dzięki odpowiedniej psychoterapii powraca do dotychczasowego trybu życia. Niniejszy artykuł ma na celu jedynie zapoznanie czytelnika z tematem i przybliżenie problemu zespołu stresu pourazowego (PTSD). Zawiera jedynie podstawowe fakty i stanowi wyłącznie pogląd na sprawę.
Źródła
Zdjęcie główne: Different Brains
Borys B., Psychiczne następstwa wydarzeń i sytuacji ekstremalnych: ich ocena oraz formy pomocy, Akademia Medyczna, Gdansk, 2002.
Lek. med. Brudkiewicz P., Zespół stresu pourazowego, https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/zespol-stresu-pourazowego/, (dostęp: 16.09.2020).
Cebella A., Łucka I., Zespół stresu pourazowego — rozumienie i leczenie, Psychiatria tom 4, nr 3, Via Medica 2007, s. 128-137.
Grzywa J., Zespół stresu pourazowego i ostre zaburzenie stresowe, https://czelej.com.pl/images/file/fragmenty%20ksiazek/Psychiatria%20Grzywa/psychiatria%20roz%2037.pdf, (dostęp: 16.09.2020).
Royal College of Psychiatrists, Zespół stresu pourazowego: główne fakty, https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/translations/polish/post-traumatic-stress-key-facts, (dostęp: 16.09.2020).
Zespół Kliniki Psychiatrii i Psychoterapii ŚAM, Ulotka dla poszkodowanych w katastrofach, Śląska Akademia Medyczna, 2006.
Bezpiecznik.org 