Zimnowojenny wyścig zbrojeń był stanem napięcia i rywalizacji między dwoma największymi ówcześnie mocarstwami w postaci Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Głównym aspektem tejże rywalizacji był wyścig zbrojeń, czyli szeroko rozumiana próba stworzenia najliczniejszej i najbardziej destrukcyjnej broni przez którąś ze stron. Efekty tej rywalizacji oraz osiągnięcia militarne pochodzące z tego okresu mają ogromne znacznie w arsenałach rozmaitych państw po dziś dzień, gdyż duża część współczesnych systemów rakietowych i przeciwrakietowych jest nierozerwalnie związana z bazowymi projektami nawet z lat 60-tych ubiegłego stulecia.
Rozwój technologii (i problemów) na przestrzeni lat
W czasie zimnej wojny, na przełomie lat 50-tych i 60-tych XX wieku, armia amerykańska rozwinęła kilka kluczowych pocisków ABM. Swoje doświadczenie wykorzystali, żeby rozwinąć głowicę przechwytującą o ładunku nuklearnym – Nike Zeus. Mimo tego osiągnięcia – nie udało się wówczas stworzyć systemu.
Pocisk ten miał być bowiem częścią zintegrowanego systemu obrony, który obejmował także zaawansowane radary oraz systemy łączności, które chroniłyby amerykańskie miasta. Jednakże projekt był na tyle drogi, że szybko stał się przedmiotem krytyki i politycznych debat – zwłaszcza ze strony sił powietrznych i społeczności naukowej.
Przełomem w tym czasie, w sierpniu 1957 roku, okazał się udany, testowy lot sowieckiego, międzykontynentalnego (ICBM) pocisku balistycznego SS-16. Poza tym, 4 października 1957 roku odbył się lot Sputnika, pierwszego sztucznego satelity na świecie, co tylko spotęgowało obawy Amerykanów o możliwości sowieckiego ataku rakietowego. Niemniej, dzięki temu środowisko polityczne Stanów Zjednoczonych zaczęło być bardziej skore do inwestowania w projekty mające za zadanie rozwijać obronę antyrakietową. Jeszcze tego samego roku Rada Obrony Narodowej wydała raport w sprawie obrony kontynentalnej, gdzie nadawała sprawie stworzenia systemu obrony przed międzykontynentalnymi pociskami balistycznymi status najwyższego priorytetu. Sowieckie osiągnięcie w postaci rakiety o zasięgu międzykontynentalnym również nie pozostało bez amerykańskiej odpowiedzi – nastąpiło to już w 1958 roku. Niemniej, to ZSRR dalej przewodził w wyścigu zbrojeń.
Wraz z początkiem 1958 roku, amerykański sekretarz Neil H. McElroy założył ARPA (Advanced Research Projects Agency – Agencja ds. Zaawansowanych Projektów Badawczych) – w celu poszukiwań nowych środków obrony. Do tego zadania stworzono projekt Defender, będący częścią programu ARPA. Skupiał się na niekonwencjonalnych, dalekosiężnych rozwiązaniach skierowanych na obronę przed nowatorskimi rozwiązaniami Związku Radzieckiego końca lat 60-tych i początku 70-tych, głównie związanych z rozwojem pocisku R-36/SS-9, zarówno pod względem ilości jak i rozwiązaniem dotychczasowych problemów z nią związanych. Przy okazji prac nad programem Defender przeanalizowano wspomniany program Nike Zeus i zbadano wszystkie objęte przezeń sposoby obrony, w tym wykorzystanie przechwytujących pocisków. Przeanalizowane i udoskonalone koncepcje nosiły zabawne, kojarzące się z bajkami Disneya miano BAMBI (Ballistic Missile Boost Intercept).
Rok 1962 przyniósł ze sobą kryzys kubański. Wtedy USA i ZSRR były najbliżej rozpętania konfliktu nuklearnego. Wówczas Sowieci, z powodu braku skutecznych rakiet międzykontynentalnych, umieścili na terenie Kuby rakiety średniego i pośredniego zasięgu (IRBM i MRBM), żeby móc bezpośrednio zagrozić Stanom Zjednoczonym.
W związku z poczynaniami Sowietów i kryzysem w 1963 roku Departament Obrony USA zmienił kierunek działań badań nad pociskami antybalistycznymi, tworząc na gruzach wcześniej wspomnianego programu Nike zeus, solidniejszy program Nike-X. Kluczowymi elementami tego programu miały być nowoczesne radary fazowe oraz nowa, wyposażona w ładunek nuklearny, głowica szybkobieżna o nazwie Sprint, która umożliwiła zastosowanie filtrowania atmosferycznego w celu rozróżnienia wabików i innych głowic. Ulepszono także wcześniejsze głowice Nike Zeus, zwiększono ich zasięg oraz zmieniono ich parametry, żeby mogły działać na większych wysokościach. Tak zmodyfikowana głowica otrzymała nazwę Spartan. Obydwie głowice, Spartan i Sprint, miały zabezpieczyć amerykańskie niebo przed wrogimi głowicami. Decyzja o rozwoju programu zbiegła się z doniesieniami wywiadu o rosyjskim programie rakietowym, dzięki któremu Sowieci, rzekomo, mieli osiągnąć technologie pozwalającą osiągać cele międzykontynentalne do roku 1966. Ówczesny prezydent Lyndon B. Johnson wraz z Sekretarzem Obrony, Robertem S. McNamarą wierzyli, że najlepszym sposobem zahamowania Sowieckich badań byłaby kontrola zbrojeń. Oparli się przy tym nawoływaniu Kongresu do przyspieszenia zbrojeń, celem “zmęczenia” finansowego Sowietów nowym wymiarem wyścigu zbrojeń.
W październiku 1964 roku, miała miejsce pierwsza udana próba nuklearna Chin, co pozwoliło zainicjować debatę na temat wyścigu zbrojeń z ZSRR i ograniczeniem wyścigu oraz przesunąć ją na tor skupiający się na nowym zagrożeniu – Chińskiej Republice Ludowej. Postanowiono rozmieścić głowice ABM w lżejszych wersjach, przeciwko potencjalnej agresji Chin.
Początki tworzenia drużyny sojuszników
W 1967 roku, marynarka wojenna i lotnictwo Stanów Zjednoczonych, opracowały wspólnie koncepcje nowatorskiego systemu antyrakietowego. Z tej kooperacji powstał projekt SABMIS (Sea-Based Anti-Ballistic Missile Intercept System – Morski System Przechwytywania Rakiet Balistycznych), który przewidywał wykorzystanie radarów i pocisków przechwytujących montowanych na okrętach podwodnych. Jednostki te docelowo miały znajdować się na Pacyfiku i Północnym Atlantyku w celu zagwarantowania bezpieczeństwa przed atakiem z Chin lub Związku Radzieckiego, ale co ważne, program ten obejmował także najbliższych sojuszników USA na wybrzeżu.
Siły powietrzne wyszły z podobnym pomysłem nazwanym ABMIS (Airbourne Ballistic Missiles System – System Powietrznych balistycznych pocisków przechwytujących), który w założeniu miał chronić przed atakami o niskiej trajektorii lub wystrzeliwanym rakietom balistycznym z wrogich okrętów podwodnych. ABMIS przewidywał pociski przechwytujące, jak i radary. Z tą różnicą, że były one montowane na specjalnie przygotowanych w tym celu samolotach, takich jak Lockheed C-5A, kuzynów dobrze nam znanych Herculesów. Samoloty te miały prowadzić całodobowe patrole nad głównymi miastami na wybrzeżu.
Kontrowersje programu Sentinel
W 1968 roku wynikły pewne kontrowersje związane z innym programem antyrakietowym o nazwie Sentinel. Amerykanie nie byli zbyt szczęśliwi z powodu zmiany mniejszych głowic na głowice nuklearne, znajdujących się w pobliżu obszarów miejskich, a które miały służyć do obrony przed coraz większym zagrożeniem płynącym z Chin. W 1969 roku Prezydent Richard Nixon w odpowiedzi na negatywną reakcję ludności zmienił specyfikację programu z ochrony obszarów miejskich na obronę obszarów o znaczeniu strategicznym oraz mechanizm do obrony przed ewentualnym atakiem Sowietów. W celu podkreślenia zmian zmieniono oczywiście również nazwę programu z Sentinel na Safeguard. Chociaż nie do końca o to chodziło społeczeństwu…
Od tego momentu program Safeguard był swego rodzaju kartą przetargową podczas prowadzonych w tamtym czasie negocjacji z ZSRR na temat kontroli zbrojeń, które to sfinalizowano porozumieniem z 26 maja 1972 roku znanym jako SALT (Strategic Arms Limitation Treaty). Jednak w kontekście tematu artykułu bardziej powinien nas zainteresować układ ABM. Układ ten miał na celu “ograniczenie systemów antybalistycznych każdej ze stron traktatu (ZSRR i USA) i zapobieżenie rozmieszczeniu przez którąkolwiek ze stron systemów ABM na jego terytorium”. Zakładano pozostawienie tylko jednego stałego kompleksu na terenie w okolicy stolicy obydwu sygnatariuszy. Ograniczono liczbę rakiet do 100 oraz liczbę radarów wczesnego ostrzegania do 6. Niemniej po atakach z 11 września na WTC w Stanach Zjednoczonych, Prezydent Bush jr. postanowił wystąpić z traktatu, tłumacząc to potrzebą zwiększenia obrony przed zwiększającym się potencjałem tzw. państw zbójeckich (Iran, Irak, Korea Północna) oraz organizacji terrorystycznych w celu zagrożenia interesom USA oraz ich sojuszników. Ostatecznie traktat utracił moc obowiązującą 13 czerwca 2002 roku.
Gwiezdne wojny, nowa nadzieja na nowe technologie
Pod koniec lat 70-tych ciągły wzrost ilości a także jakości radzieckich głowic międzykontynentalnych oraz znacząca poprawa celności pocisków SS-18, coraz bardziej zagrażały amerykańskim systemom przechwytującym. W tym samym czasie Amerykanie nie byli w stanie znaleźć politycznie akceptowalnego rozwiązania dla bezpiecznego przechwytywania i użytkowania nowych głowic balistycznych, rakiet MX (LGM-118A Peacekeeper). Zaistniałe okoliczności sprawiły, że amerykańscy naukowcy jeszcze raz zbadali możliwości rozmieszczenia systemu antyrakietowego zależnego od sił lądowych, niejądrowych, złożonego z międzykontynentalnych pocisków balistycznych.
W latach 1983-1984 przeprowadzono serię testów HOE (Homing Overlay Experiment – eksperyment bazowej nakładki naprowadzającej). 10 czerwca 1984 roku w ostatnim z czterech testów rakieta systemu HOE skutecznie przechwyciła atrapę wrogiej głowicy w przestrzeni kosmicznej. Był to pierwszy taki przypadek w historii, czym Amerykanie zagwarantowali sobie chwilową przewagę nad Związkiem Radzieckim.
Podczas gdy rozwój systemów BMD trwał w najlepsze, spadkobierca programu ARPA (Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych) – DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency), utworzyła Directed Energy Office, w skrócie DEO. Celem tej struktury od 1980 roku było dążenie do jak najlepszego wykorzystania nowo powstałej technologii laserowej i wiązki cząsteczek do zastosowań obejmujących obronę antyrakietową. Zainicjowano program TRIAD, który składał się z trzech oddzielnych projektów, których to celem było opracowanie do 1988 roku czegoś na kształt kosmicznej laserowej bazy bojowej, którą można było umieścić tak, żeby miała pod kontrolą obszary Związku Radzieckiego, skąd można byłoby przypuścić atak kontynentalny. Przewidywano także broń opartą na wiązce cząsteczek, która by była w stanie taką bazę ochronić w razie konieczności
Dalsze losy obrony przeciwrakietowej czasów prezydentury Ronalda Reagana zostaną zaprezentowane w kolejnej, trzeciej części artykułu.
Źródła:
– en.wikipedia.com
– mda.mil
– twitter.com
– alternatewears.com
– quora.com
